Dạy học ngữ văn theo chương trình mới

Dạy học ngữ văn theo chương trình mới - Audio

00:00 / 00:00

An audio error has occurred, player will skip forward in 2 seconds.

1 Dạy học ngữ văn theo chương trình mới Audio

Chương trình ngữ văn 2018 vẫn có sự kế thừa và phát huy những ưu điểm của các chương trình ngữ văn trước đó, song cũng có nhiều đổi mới căn bản. Vì vậy, khi thực hiện chương trình, giáo viên gặp không ít những vướng mắc và băn khoăn.

Theo tác giả, chương trình ngữ văn 2018 hướng tới dạy đọc hiểu văn bản là chính (ảnh minh họa). Ảnh: T.L

1.Bình văn và đọc hiểu văn bản. Nhiều giáo viên băn khoăn là dạy ngữ văn bây giờ có bình văn trong những giờ đọc văn hay không? Lý lẽ đưa ra là chương trình ngữ văn mới dạy theo thể loại, giáo viên chỉ cần nắm vững đặc trưng thể loại, giúp học sinh biết đọc những văn bản tương đương theo thể loại nên không cần bình văn trong dạy văn. Trong chương trình ngữ văn 2018, quan niệm về dạy học có đổi mới, nhưng không phải không có tính kế thừa. Dạy học ngữ văn định hướng cho học sinh đọc hiểu theo đặc trưng thể loại, tuy nhiên đối tượng đọc hiểu là các văn bản văn học đã được chọn lọc, có tính hấp dẫn và tính nghệ thuật cao, tác phẩm văn học lại có tính đặc thù, nên khi dạy đọc hiểu không chỉ áp dụng các phương pháp một cách khô khan và cứng nhắc. Dạy đọc hiểu giúp học sinh biết cách đọc, tự tiếp nhận tác phẩm nhưng không vì thế mà thủ tiêu vai trò của người thầy. Người thầy ngoài việc dẫn dắt học sinh đọc hiểu văn bản, khi gặp những câu thơ, lời văn hay, gặp những chi tiết đắt giá, những hình ảnh đẹp trong tác phẩm, lúc tâm hồn thăng hoa, người thầy vẫn có thể có những lời bình xác đáng. Đó không phải là việc áp đặt của thầy, mà góp thêm cho giờ học một cách đọc để học sinh tham khảo, hoặc cùng trao đổi. Ngược lại, học sinh cũng có thể bình những điều mình tâm đắc. Điều đó sẽ góp phần làm cho giờ đọc văn thêm sinh động, giàu màu sắc văn chương.

2.Vấn đề lý luận văn học, lịch sử văn học đối với đọc hiểu. Đây là điểm khác biệt với chương trình ngữ văn trước đó. Khi dạy học chương trình mới, giáo viên thường băn khoăn có nên dạy lý luận văn học và văn học sử để giúp học sinh có cơ sở để tiếp nhận tác phẩm văn học hay không? Chương trình mới cũng như trong các sách giáo khoa đều có phần trang bị kiến thức lý luận văn học, tuy không còn được biên soạn thành các bài riêng biệt. Kiến thức lý luận văn học được cung cấp ở phần “Tri thức ngữ văn”, “Kiến thức ngữ văn”, gồm các kiến thức về nội dung với các khái niệm như: đề tài, chủ đề, tư tưởng, cảm hứng…; kiến thức về hình thức như: thể loại, cốt truyện, nhân vật, người kể chuyện, điểm nhìn và ngôi kể, tiếp nhận văn học… Kiến thức lý luận dù không được viết thành bài, song vẫn là phương tiện để giúp học sinh hiểu văn bản một cách tốt hơn. Vì vậy trong dạy học ngữ văn, giáo viên cũng cần phải trang bị kiến thức lý luận văn học để giúp học sinh hiểu được văn bản – tác phẩm.

Trong chương trình ngữ văn 2018, lịch sử văn học không được xem như một đối tượng cần dạy, cần học. Chương trình cũng không sắp xếp các văn bản đọc hiểu theo tiến trình lịch sử, mà xếp theo thể loại văn học. Do mục tiêu của chương trình là rèn luyện kỹ năng đọc hiểu văn bản nên đã không đưa lịch sử văn học thành những đơn vị kiến thức để dạy học.

3.Dạy tìm hiểu tác giả trong giờ đọc văn. Nhiều giáo viên khi dạy đọc hiểu văn bản trong chương trình mới vẫn dành thời gian tương đối để dạy về tác giả. Họ cho rằng dạy về tác giả là quan trọng, không chỉ giúp học sinh hiểu về thời đại, con người, sự nghiệp sáng tác, đặc biệt là giúp học sinh biết được phong cách nghệ thuật của tác giả, có như vậy việc đọc hiểu văn bản mới hiệu quả. Do vậy, giáo viên vẫn dành thời gian lớn để truyền thụ kiến thức về tác giả, bổ sung thêm cả những kiến thức không có trong sách giáo khoa. Vậy việc dạy tìm hiểu tác giả như thế nào cho phù hợp, đó là điều đáng bàn.

Quan sát các bộ sách khác nhau, chúng ta thấy phần giới thiệu tác giả không dài như sách giáo khoa trong chương trình cũ, thay vào đó người viết sách khi giới thiệu tác giả thường đưa các thông tin vắn tắt như năm sinh, năm mất, quê quán, một vài nét về các tác phẩm và một ít thông tin về đặc điểm sáng tác. Nội dung này thường đặt sau các văn bản.

Chương trình ngữ văn 2018 hướng tới dạy đọc hiểu văn bản là chính, trong dạy đọc hiểu văn bản lại chủ trương đọc hiểu theo thể loại, nghĩa là học sinh nắm vững đặc trưng thể loại sẽ phát triển được năng lực đọc hiểu văn bản. Tìm hiểu tác giả là để giúp cho học sinh hiểu thêm về tác phẩm, nhưng chỉ là những thông tin cơ bản có ích trong việc khám phá văn bản mà thôi. Yêu cầu đọc hiểu phải tập trung vào văn bản, tất cả các yếu tố khác, trong đó có tác giả đều không thay cho việc tìm hiểu chính văn bản. Vì vậy, giáo viên cần dành nhiều thời gian giúp học sinh tìm hiểu các yếu tố nghệ thuật, kết hợp với tri thức và vốn sống của học sinh để đọc ra ý nghĩa của văn bản. Trong các đề thi sẽ đưa ngữ liệu mới, ở đó phần tác giả có thể không được giới thiệu, hoặc nếu có thì chỉ vài nét trong phần chú thích. Điều đó cho thấy nếu không có thông tin về tác giả thì học sinh vẫn đọc hiểu được văn bản theo đặc trưng thể loại.

4.Chọn ngữ liệu mới và tương đương. Để học sinh làm được bài văn sử dụng ngữ liệu mới ngoài sách giáo khoa trong các đề thi buộc giáo viên cũng cần phải thường xuyên đưa các ngữ liệu mới để học sinh được làm quen trước, không bất ngờ trước đề thi. Vấn đề cần bàn ở đây là quan niệm về ngữ liệu mới ngoài sách giáo khoa và tính tương đương của ngữ liệu mới được hiểu như thế nào?

Việc không dùng lại các văn bản đã học trong sách giáo khoa làm ngữ liệu hiện nay là cần thiết. Hiện tại trên toàn quốc đang có 3 bộ sách đáp ứng được yêu cầu của chương trình và được lựa chọn để triển khai dạy học trên cả nước. Năm 2025, Bộ GD-ĐT tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT chung cho tất cả học sinh học 3 bộ sách. Các ngữ liệu được dùng trong các sách giáo khoa lại không giống nhau, vì vậy nếu dùng ngữ liệu trong một bộ sách nào đó đều không đảm bảo công bằng cho học sinh học những bộ sách còn lại. Việc chọn ngữ liệu mới cũng là cách để phòng tránh học sinh học tủ, hoặc làm bài theo văn mẫu đã gây ra bao nhiêu hệ lụy cho việc đánh giá năng lực của học sinh.

Theo chúng tôi, khái niệm “tương đương” ở đây cần hiểu là: Thứ nhất, ngữ liệu mới phải đảm bảo tương đương về thể loại (cùng thể loại với các văn bản đã học trong chương trình). Thứ hai, tương đương về dung lượng, độ dài. Ngữ liệu được lựa chọn để dạy học phải có độ dài vừa phải, tương đương với độ dài của các ngữ liệu có trong bộ sách giáo khoa. Ngữ liệu dùng để ra đề thi cũng phải có độ dài phù hợp. Thứ ba, ngữ liệu phải đảm bảo phù hợp với kinh nghiệm, năng lực nhận thức, đặc điểm tâm sinh lý của học sinh. Nếu chọn một ngữ liệu nội dung quá đơn giản hoặc quá khó tiếp nhận, không phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh thì sẽ không đảm bảo yêu cầu. Thứ tư, tương đương về độ khó của ngữ liệu. Ngữ liệu được chọn phải đáp ứng các yêu cầu đặt ra như yêu cầu về thể loại, dung lượng, chứa đựng những yếu tố tiêu biểu cho thể loại cần đánh giá… Việc chọn ngữ liệu phải đảm bảo tương đương về độ khó mà chương trình đặt ra mới đánh giá đúng năng lực học sinh. Thứ năm, hạn chế dùng văn bản thơ dịch làm ngữ liệu, vì như vậy sẽ rất khó cho người dạy và ra đề khi hỏi, hoặc ra những câu hỏi về ngôn ngữ, nghệ thuật để đánh giá năng lực đọc hiểu của người học. Cuối cùng, ngữ liệu phải đảm bảo được trích dẫn đúng quy cách, nguồn rõ ràng. Nghĩa là ngữ liệu phải đảm bảo tính minh xác, phải có nguồn rõ ràng, trích từ sách báo nào, tác giả, năm xuất bản, trang trích (nếu in trong sách), đường link (nếu trích từ các trang mạng internet).

Phan Thế Toàn (Hà Tĩnh)