Hồi còn học phổ thông, cách đây hơn 30 năm, tôi thường được phân công tổ chức làm “báo tường”, “báo tập”, để tham gia các cuộc thi giữa các lớp, trong những dịp như kỷ niệm ngày thành lập Đoàn, Ngày Nhà giáo Việt Nam… Dù các công việc khá đơn giản nhưng nhờ đó mà tôi tiếp cận được các công đoạn của hoạt động báo chí, như đặt bài, tổng hợp và chọn bài, biên tập, trình bày…

Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, việc phát triển toàn diện cho học sinh không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức sách vở mà còn cần trang bị các kỹ năng thực tiễn, giúp các em tự tin hòa nhập vào xã hội. Một trong những hoạt động giáo dục thiết thực, mang lại nhiều giá trị cho học sinh, là dạy tập làm báo. Hoạt động này không chỉ giúp học sinh rèn luyện kỹ năng viết, tư duy sáng tạo, mà còn khơi dậy tinh thần trách nhiệm, nhận thức về các vấn đề xã hội. Với tính ứng dụng cao, tập làm báo đã và đang trở thành một phương pháp giáo dục hiệu quả, góp phần hình thành những công dân trẻ năng động, có tư duy phản biện và khả năng giao tiếp tốt. Tập làm báo là một hoạt động giáo dục mang tính tổng hợp, kết hợp giữa học thuật, sáng tạo và thực hành. Đây không chỉ là quá trình học sinh tạo ra một tờ báo mà còn là cơ hội để các em trải nghiệm vai trò của một người làm báo, từ khâu thu thập thông tin, viết bài, biên tập, đến thiết kế và phát hành. Hoạt động này giúp học sinh hiểu được cách thức thông tin được sản xuất và truyền tải trong xã hội, từ đó nâng cao nhận thức về trách nhiệm của truyền thông. Trong thời đại số hóa, khi thông tin tràn ngập trên các nền tảng trực tuyến, việc tập làm báo giúp học sinh phân biệt được thông tin đáng tin cậy và tin giả, rèn luyện tư duy phản biện và đạo đức nghề nghiệp. Bên cạnh đó, tập làm báo còn mang ý nghĩa giáo dục nhân cách sâu sắc. Khi tham gia làm báo, học sinh phải đối mặt với các vấn đề thực tiễn như lựa chọn chủ đề, phỏng vấn nhân vật hay xử lý ý kiến trái chiều. Những tình huống này giúp các em phát triển lòng đồng cảm, sự tôn trọng đa dạng quan điểm và tinh thần trách nhiệm với cộng đồng.
Hoạt động tập làm báo mang lại nhiều lợi ích thiết thực, giúp học sinh phát triển toàn diện cả về kiến thức, kỹ năng và thái độ. Đó là rèn luyện kỹ năng viết và giao tiếp. Viết là kỹ năng cốt lõi trong tập làm báo. Học sinh được thực hành các thể loại báo chí đơn giản như tin, bài phản ánh, phỏng vấn, qua đó cải thiện khả năng diễn đạt ý tưởng một cách mạch lạc, logic và hấp dẫn. Quá trình viết bài đòi hỏi các em phải sử dụng ngôn ngữ chính xác, phong phú, đồng thời chú ý đến cấu trúc bài viết và cách trình bày phù hợp với người đọc. Ngoài ra, việc phỏng vấn nhân vật hoặc trình bày ý tưởng trước nhóm giúp học sinh nâng cao kỹ năng giao tiếp, tự tin diễn đạt và lắng nghe ý kiến từ người khác. Đó là phát triển tư duy sáng tạo và phản biện. Tập làm báo khuyến khích học sinh tư duy sáng tạo trong việc lựa chọn chủ đề, góc nhìn và cách trình bày bài viết. Chẳng hạn, khi thực hiện một tờ báo trực tuyến về chủ đề “Trường học xanh”, các em có thể sáng tạo bằng cách kết hợp bài viết với hình ảnh, infographic, các video ngắn… Đồng thời, quá trình thu thập thông tin và phân tích dữ liệu giúp học sinh rèn luyện tư duy phản biện. Các em học cách đặt câu hỏi, đánh giá nguồn thông tin và đưa ra lập luận thuyết phục, từ đó hình thành thói quen suy nghĩ độc lập và logic. Đó là khuyến khích làm việc nhóm và tinh thần trách nhiệm. Làm báo là một hoạt động mang tính tập thể, đòi hỏi sự phối hợp giữa các thành viên trong nhóm. Mỗi học sinh có thể đảm nhận một vai trò cụ thể như phóng viên, biên tập viên, người thiết kế hoặc quản lý nội dung. Quá trình làm việc nhóm giúp các em học cách phân chia công việc, tôn trọng ý kiến của nhau và giải quyết mâu thuẫn. Hơn nữa, việc hoàn thành một tờ báo đúng hạn dạy học sinh về tinh thần trách nhiệm và tính kỷ luật, những phẩm chất quan trọng trong cuộc sống. Đó là nâng cao nhận thức xã hội và kỹ năng số. Tập làm báo mở ra cơ hội để học sinh khám phá các câu chuyện ở xung quanh mình, từ trong trường học đến các vấn đề rộng lớn hơn như bình đẳng giới, bảo vệ môi trường hay văn hóa địa phương. Qua đó, các em không chỉ hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh mà còn phát triển lòng đồng cảm và ý thức công dân. Trong thời đại công nghệ, tập làm báo còn giúp học sinh làm quen với các công cụ số như phần mềm thiết kế (Canva, Adobe), nền tảng xuất bản trực tuyến hoặc kỹ thuật quay và dựng video. Những kỹ năng này không chỉ hữu ích trong học tập mà còn là hành trang quý giá cho tương lai.
Để hoạt động tập làm báo đạt hiệu quả, nhà trường và giáo viên cần có kế hoạch tổ chức bài bản, phù hợp với lứa tuổi và năng lực của học sinh. Giáo viên nên khuyến khích học sinh đề xuất các chủ đề gần gũi, phù hợp với sở thích và mối quan tâm của các em, như kỹ năng học các môn học, về phát huy tài năng trẻ, bảo vệ môi trường… Chủ đề cần đủ hấp dẫn để khơi dậy sự hào hứng nhưng cũng đủ cụ thể để dễ triển khai. Hình thức tờ báo có thể là báo in truyền thống, báo tường hoặc báo điện tử, tùy thuộc vào nguồn lực và mục tiêu giáo dục. Sau khi thống nhất chủ đề, học sinh được chia thành các nhóm, mỗi nhóm đảm nhận một nhiệm vụ như viết bài, chụp ảnh, thiết kế, biên tập, duyệt bài… Giáo viên cần tổ chức các buổi hướng dẫn ngắn về kỹ năng báo chí cơ bản, chẳng hạn cách viết tiêu đề thu hút, cấu trúc bài báo hoặc kỹ thuật phỏng vấn. Ngoài ra, việc giới thiệu các nguyên tắc như tôn trọng sự thật và phản ánh khách quan, là rất quan trọng để học sinh ý thức được trách nhiệm của mình. Từ đó, học sinh bắt đầu thu thập thông tin thông qua phỏng vấn, khảo sát, nghiên cứu tài liệu… Giáo viên nên theo dõi và hỗ trợ các nhóm, đảm bảo nội dung bài viết phù hợp và không vi phạm các quy định về ngôn ngữ hoặc thông tin. Quá trình biên tập cần được thực hiện kỹ lưỡng để đảm bảo chất lượng, từ việc sửa lỗi chính tả, ngữ pháp đến kiểm tra tính chính xác của thông tin. Đây cũng là cơ hội để học sinh học cách chấp nhận góp ý và cải thiện công việc của mình. Sau khi hoàn thiện, tờ báo được in ấn hoặc đăng tải trực tuyến, tùy theo hình thức đã chọn. Nhà trường có thể tổ chức một buổi ra mắt tờ báo, nơi học sinh trình bày về quá trình thực hiện và nhận phản hồi từ giáo viên, bạn bè. Việc chia sẻ tờ báo với cộng đồng trường học hoặc trên các nền tảng mạng xã hội giúp học sinh cảm nhận được giá trị của công sức mình bỏ ra, đồng thời lan tỏa thông điệp đến đông đảo độc giả, nhất là với học sinh trong trường. Nhà trường có thể tổ chức thi đua giữa các lớp (vào một số dịp nhất định) để nâng cao tính sáng tạo, chủ động và cạnh tranh của học sinh trong quá trình tổ chức tờ báo.
Có thể nói, dạy học sinh tập làm báo là một hoạt động giáo dục thiết thực, mang lại giá trị to lớn trong việc phát triển kỹ năng, tư duy và nhân cách cho các em. Với sự hướng dẫn phù hợp và môi trường khuyến khích, hoạt động này có thể trở thành một điểm nhấn trong chương trình giáo dục, giúp học sinh tự tin hơn trong học tập và cuộc sống.
Nguyễn Minh Hải
Bình luận (0)