Dạy theo chủ đề: Phát huy tính tích cực, chủ động

Dạy học theo chủ đề là tích hợp những nội dung từ một số đơn vị bài giảng, môn học có liên hệ với nhau làm thành nội dung bài học có ý nghĩa, thực tế hơn. Theo đó, dạy học theo chủ đề giúp học sinh có thể tự hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào thực tiễn.

Tiết dạy học theo chủ đề giúp học sinh dễ dàng hệ thống hóa kiến thức tại Trường THPT Lê Quý Đôn (TP.HCM)

Đây là hình thức dạy học được nhiều giáo viên bộ môn thực hiện thông qua việc tìm tòi những khái niệm, tư tưởng, kiến thức, nội dung bài học… có sự tương đồng lẫn nhau để xây dựng một chủ đề có ý nghĩa và thực tế hơn.

Không còn tri thức riêng lẻ

Tại Trường THCS Cầu Kiệu (Q.Phú Nhuận, TP.HCM), để học sinh hệ thống hóa kiến thức văn học trung đại từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX, tổ ngữ văn đã cho các em tham gia tiết dạy học theo chủ đề “Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam trong văn học trung đại”. Có thể nói đây là chủ đề bao quát nhất trong những tác phẩm tiêu biểu được chọn giảng trong chương trình THCS như: Chuyện người con gái Nam Xương (Nguyễn Dữ), Truyện Kiều (Nguyễn Du), Lục Vân Tiên (Nguyễn Đình Chiểu), Chinh phụ ngâm khúc (Đặng Trần Côn – Đoàn Thị Điểm), Cung oán ngâm khúc (Đặng Gia Thiều) và một số bài thơ của Hồ Xuân Hương. Ngoài thuyết trình và sân khấu hóa, hình thức tổ chức tiết dạy còn có thảo luận nhóm, trao đổi phản biện để làm nổi bật hơn những kiến thức đã học và đặc biệt tô đậm hơn phẩm chất của người phụ nữ Việt Nam được phản ánh qua những trang văn của các tác giả trung đại.

Khác với cách học truyền thụ và tiếp thu một chiều, người học tích cực làm việc, chủ động trong khâu tra cứu tài liệu, đặc biệt khả năng làm việc nhóm được phát huy. Bên cạnh đó các kỹ năng sáng tạo, giao tiếp, đóng vai hóa thân cũng được ứng dụng linh hoạt. Người học còn được bồi dưỡng kỹ năng trình bày trước mọi người, nâng cao năng lực giải quyết tình huống thực tiễn và đặc biệt là niềm vui, say mê môn học cũng như bồi dưỡng tình yêu thương con người. Rõ ràng so với cách dạy truyền thống, dạy học theo chủ đề có những lợi thế như: giúp học sinh tiếp nhận tri thức có hệ thống trong một sự giao thoa và kết nối chặt chẽ. Không chỉ dừng lại mức độ hiểu, biết, vận dụng ở tầm thấp mà các em còn biết phân tích, tổng hợp, đánh giá ở tầm cao hơn.

Đòi hỏi thầy – trò năng động

Tuy nhiên, thực tế vẫn còn những khó khăn vì dạy học theo chủ đề không có một giáo án sẵn mà bắt buộc giáo viên bộ môn phải tự biên soạn, cấu trúc lại chương trình. Đây là động lực kích thích cho những ai ham làm việc, thích sáng tạo nhưng lại là rào cản cho những ai không muốn đổi mới “có sao dùng vậy”. Nhiều học sinh rất thích cách học này vì phát huy được tính tích cực chủ động, xây dựng tiết học sôi nổi, có thêm cơ hội hóa thân vào tiết học để phát huy sở thích và năng khiếu cá nhân nhưng có học sinh lại quen thói thụ động, lười làm việc nên ảnh hưởng nhiều đến tiết học.

Trong chương trình ngữ văn của từng khối lớp, giáo viên nên chọn những bài học nào hoặc phân môn nào có mối liên quan chặt chẽ với nhau. Từ những nội dung liên quan đó, giáo viên định hình chủ đề sẽ dạy và soạn thành một giáo án dạy học theo chủ đề. Ở những bài học cùng chủ đề, từ yêu cầu kiến thức theo chuẩn, giáo viên cần xác định giữa các tiết đó liên quan ở những nội dung cụ thể nào. Khi dạy ở tiết trước, giáo viên định hình những nội dung nào để học sinh chuẩn bị cho những tiết sau. Khi dạy những tiết sau, giáo viên cho học sinh vận dụng những gì đã học từ tiết trước để các em tìm hiểu cho bài mới. Và từ bài dạy tiết sau, các em sẽ hệ thống, củng cố lại được kiến thức nào đã được nắm bắt từ những tiết trước. Tất cả những nội dung này được thể hiện cụ thể ở hệ thống câu hỏi, những vấn đề đặt ra cho học sinh thực hiện trong nội dung chuẩn bị ở nhà, trong tiết học.

Ví dụ: Chủ đề Thơ Hồ Chí Minh (trong chương trình ngữ văn lớp 7 và lớp 8). Ở lớp 7, khi dạy hai bài thơ Rằm tháng giêng và Cảnh khuya, giáo viên hướng dẫn học sinh chuẩn bị tìm hiểu về thể thơ tứ tuyệt, đề tài về trăng trong thơ Bác (trong cả thơ xưa, nếu những em có khả năng và điều kiện), và tình yêu thiên nhiên, tinh thần lạc quan của Bác. Khi học chương trình ngữ văn 8, giáo viên giúp học sinh ôn kiến thức về thể thơ tứ tuyệt qua những bài thơ của Bác được học từ lớp 7, biết tổ chức định hướng cho các em dùng những hiểu biết về nội dung bài đã học để tìm hiểu những bài thơ của Bác trong chương trình lớp 8.

Có một lợi thế khác là khi dạy học theo chủ đề là chúng ta đã thực hiện tốt chủ trương tinh giản kiến thức. Vì chương trình được cấu trúc theo hướng đồng tâm nên đôi khi giáo viên dạy bị lặp ở một số kiến thức nào đó. Soạn chung trong một chủ đề, giáo viên thấy rõ hơn điều này nên có thể lược bỏ, tránh sự nhàm chán cho người học, giảm bớt thời gian vốn bị thiếu khi thực hiện mỗi tiết học. Cách dạy học theo hướng này, giáo viên có thể, tùy bài, cấu trúc lại chương trình, sắp xếp lại các đơn vị kiến thức theo hướng phù hợp hơn với điều kiện giảng dạy, qua đó sẽ giúp học sinh dễ nắm bắt kiến thức hơn cách học truyền thống.

Bài, ảnh: Phan Ngọc Quang