Ở bài viết “Một số xu hướng lệch lạc trong dạy học ngữ văn hiện nay” (ngày 23-7), chúng tôi đã nêu lên những hiện tượng dạy học chưa đúng với yêu cầu của chương trình, đặc biệt là xu hướng coi nhẹ việc dạy các văn bản – tác phẩm trong sách giáo khoa, vận dụng cứng nhắc mô hình đề thi tốt nghiệp. Lý do chính dẫn đến tình trạng này là gì và nên khắc phục thế nào?
1.Về chủ trương đề thi không sử dụng lại văn bản ngữ liệu trong các bộ sách giáo khoa. Hiện nay rất nhiều người hiểu chưa đúng về chủ trương này. Do yêu cầu đánh giá năng lực, để khắc phục hiện tượng dạy tủ, học thuộc, chép lại văn mẫu khi đi thi, nên trong phần định hướng đánh giá, chương trình Ngữ văn 2018 quy định: “Trong việc đánh giá kết quả học tập cuối năm học, cuối cấp học, cần đổi mới cách thức đánh giá (cấu trúc đề, cách nêu câu hỏi, phân giải độ khó…); sử dụng và khai thác ngữ liệu bảo đảm yêu cầu đánh giá được năng lực của học sinh, khắc phục tình trạng học sinh chỉ học thuộc bài hoặc sao chép tài liệu có sẵn; tránh dùng lại các văn bản ngữ liệu đã học để đánh giá được chính xác khả năng đọc hiểu và phân tích, cảm thụ tác phẩm văn học” (chương trình Ngữ văn 2018, trang 85). Công văn 3175 của Vụ Giáo dục Trung học (Bộ GD-ĐT, 2022) cũng đã khẳng định lại quy định này. Như thế, yêu cầu tránh dùng lại các văn bản ngữ liệu đã học chỉ thực hiện ở những bài thi “cuối năm học, cuối cấp học”; còn lại các bài kiểm tra thường xuyên và định kỳ khác không thuộc quy định này.
Tuy nhiên, trong thực tế, có thể do đọc chưa kỹ, hiểu chưa đúng hoặc do áp lực các kỳ thi cuối năm, cuối cấp nên nhiều thầy cô giáo, nhiều địa phương đã thực hiện đánh giá theo hướng: tất cả các đề thi định kỳ, thậm chí bài kiểm tra thường xuyên đều yêu cầu sử dụng ngữ liệu mới. Nhiều nơi vận dụng rất cứng nhắc lấy toàn bộ yêu cầu, cấu trúc, mô hình câu hỏi đọc hiểu của đề thi minh họa tốt nghiệp THPT áp dụng cho các loại bài kiểm tra ở tất cả các lớp, trong khi mục đích, nội dung, tính chất và thời gian làm bài… rất khác nhau.
2.Để đánh giá kết quả học tập của học sinh, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 chủ trương kết hợp đánh giá quá trình và đánh giá tổng kết (bài thi cuối). Đánh giá quá trình gồm các bài kiểm tra thường xuyên và kiểm tra định kỳ. Những bài kiểm tra này tập trung xem xét và đánh giá kết quả học tập của học sinh ở từng giai đoạn theo các yêu cầu cần đạt của chương trình, nhưng phải thông qua nội dung sách giáo khoa. Vì sách giáo khoa là sự “cụ thể hóa yêu cầu của chương trình” (Luật Giáo dục). Cho nên, từ việc dạy học đến kiểm tra thường xuyên và định kỳ, nếu không dựa vào hệ thống văn bản ngữ liệu và nội dung trong sách giáo khoa thì thực chất là bỏ qua yêu cầu của chương trình, làm mất đi ý nghĩa và vai trò của đánh giá quá trình… Ngoài ra, việc ra đề kiểm tra thường xuyên và định kỳ với yêu cầu sử dụng ngữ liệu mới khiến giáo viên rất vất vả, không bảo đảm chất lượng dẫn đến những hệ lụy phản tác dụng và gây dư luận xấu về việc kiểm tra, đánh giá và dạy học ngữ văn. Trong khi các văn bản, tác phẩm trong sách giáo khoa đã được tập thể tác giả lựa chọn cẩn thận, hay và đúng. Giáo viên phải thông qua đó để dạy học sinh cách đọc hiểu, cách viết và cung cấp nền tảng kiến thức ngữ văn một cách vững chắc.
| Trong thực tế, có thể do đọc chưa kỹ, hiểu chưa đúng hoặc do áp lực các kỳ thi cuối năm, cuối cấp nên nhiều thầy cô giáo, nhiều địa phương đã thực hiện đánh giá theo hướng: tất cả các đề thi định kỳ, thậm chí bài kiểm tra thường xuyên đều yêu cầu sử dụng ngữ liệu mới. |
3.Trước thực tế dạy học nêu trên, để khắc phục những hạn chế về đánh giá, bảo đảm chất lượng dạy học ngữ văn, chúng tôi xin đề xuất giải pháp như sau:
a) Từ lớp 6 đến lớp 12, các đề kiểm tra ngữ văn thường xuyên và định kỳ cần đánh giá theo yêu cầu cần đạt của chương trình nhưng dựa vào văn bản, tác phẩm có học trong sách giáo khoa mà mỗi trường đã lựa chọ
b) Riêng bài kiểm tra cuối năm và cuối cấp như chương trình nêu mới sử dụng văn bản ngoài sách giáo khoa đã học, nhưng có thể lấy văn bản trong hai bộ sách khác mà học sinh không họ
c) Đề thi học sinh giỏi quốc gia, thi Olympic các địa phương, đề thi vào lớp 10 và thi tốt nghiệp THPT hoặc các kỳ thi chung, đánh giá diện rộng cần sử dụng văn bản – ngữ liệu mới, không có trong các bộ sách giáo khoa như quy đị
d) Ngoài các bài kiểm tra và đề thi theo quy định bắt buộc nêu trên trong việc luyện tập, rèn kỹ năng đọc và viết cho học sinh, giáo viên có thể lấy các văn bản, tác phẩm mới chưa được học hoặc có trong sách giáo khoa tùy vào từng điều kiện và hoàn cảnh cụ thể.
đ) Các nhà trường, mỗi sở, cũng như Bộ GD-ĐT cần thành lập thư viện hoặc ngân hàng đề thi – ngữ liệu. Các đề kiểm tra định kỳ và cuối năm, cuối cấp của mỗi đơn vị cần gửi về cho thư viện cấp trên của đơn vị ấy để quản lý và có cơ sở so sánh, kiểm soát nội dung đã đánh giá; giúp cho việc biên soạn, đề xuất các đề thi chung bảo đảm khách quan, công bằng.
e) Chương trình Ngữ văn 2018 và Công văn 3175 của Vụ Giáo dục Trung học chỉ quy định ngữ liệu dùng ở kỳ thi cuối năm, cuối cấp tránh dùng lại văn bản có trong ba bộ sách giáo khoa hiện hành. Vì thế, việc sử dụng các văn bản – ngữ liệu trích từ một tác phẩm, thậm chí trùng nhau ở các đề kiểm tra hoặc đề thi ngữ văn là bình thường; chỉ khác thường (cần tránh tuyệt đối) khi đề trùng cả văn bản – ngữ liệu và cả các câu hỏi đọc hiểu cũng như viế
Thực hiện thi, kiểm tra đánh giá như trên sẽ cùng lúc đạt được nhiều mục tiêu: đánh giá đúng cả quá trình học và kết quả cuối cùng; tuân thủ đúng yêu cầu của chương trình và quy định về đánh giá của Bộ GD-ĐT; tránh được hiện tượng học chỉ để thi; nâng cao chất lượng dạy học ngữ văn một cách toàn diện…
Để thực hiện công bằng, đồng bộ, các cơ quan vụ, cục của Bộ GD-ĐT, các sở GD-ĐT cần thể hiện rõ vai trò quản lý Nhà nước trong chỉ đạo dạy học; tham mưu đúng cho lãnh đạo, thông qua các chuyên viên và tổ trưởng bộ môn để giúp giáo viên nắm vững được các yêu cầu; hướng dẫn các nhà trường thực hiện kiểm tra, đánh giá môn ngữ văn đúng hướng, đồng bộ và rộng khắp.
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống
Bình luận (0)