Từ độ mang gươm đi mở cõi
Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long
Miên man theo hai câu thơ của thi tướng Huỳnh Văn Nghệ, tôi đến thăm Hà Nội vào những ngày giữa thu. Những ngày trải nghiệm ở thủ đô để lại trong tôi những ấn tượng thật tuyệt vời, đặc biệt là các câu chuyện về những người thầy hay trân trọng theo cách của một người yêu văn hóa đọc là những kẻ sĩ đất Thăng Long, bởi chính họ là biểu tượng của văn hóa góp phần tạo dựng một thủ đô văn hiến.
Ký ức nhân dân không bỏ sót bất cứ sự kiện quan trọng nào của hành trình dân tộc, cũng không bỏ sót những sự tích, những công trạng phù hợp với quan niệm đạo đức và chính nghĩa. Đó là những gì tôi cảm nhận được khi nghe kể về thầy Chu Văn An khi đến thăm Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Ở cương vị Quốc tử giám tư nghiệp và coi việc dạy học cho thái tử và là thầy của những người hiển đạt nhưng người đời sau luôn trân trọng ông bởi một kẻ sĩ dũng cảm, trung thực, không màng danh lợi với Thất trảm sớ, với hành vi treo mũ ở cửa Huyền Vũ để từ quan trở về nhà với nghề dạy học. Một khí phách, một nhân cách được nhân dân trọng thị và truyền tụng qua huyền thoại Đầm Mực. Cái đáng học hỏi với hậu thế là trong những câu chuyện tương quan giữa danh và thực thì cái thực được quan tâm trước cái danh bởi gần với cuộc sống đời thường hơn cả. Dấu ấn của Chu Văn An với tư cách là một người thầy đạo cao đức trọng, một nhà văn hóa có kiến thức sâu rộng gắn liền với nền đại học đầu tiên của nước ta thể hiện qua sự trung thực, khẳng khái và thanh liêm.
Dạo quanh Hồ Gươm vào buổi tối, tôi lại nghe những câu chuyện về Ức Trai Nguyễn Trãi với nhiều giai thoại giữa hư và thực. Một Nguyễn Trãi có tài “địch vận”, qua thư từ với tướng soái nhà Minh mà hạ được bao nhiêu thành đỡ bao xương máu cho nghĩa quân Lam Sơn, với đề cao tâm công nghĩa là đánh vào lòng người làm cho kẻ thù tự giác ngộ, nhận ra lẽ phải từ đó ân hận và hạ vũ khí. Tâm công cùng đấu tranh quân sự và đấu tranh ngoại giao đó là ba kế sách do Nguyễn Trãi đề ra trong Bình Ngô sách. Người trí thức ở góc thành Nam lều một gian, no nước uống thiếu cơm ăn đã thể hiện tinh thần quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách theo quan niệm Nho giáo đã dâng Bình Ngô sách cùng Lê Lợi trải qua gian khổ để ca khúc khải hoàn cùng Bình Ngô đại cáo nhưng lại không cứu được mình và ba họ bởi những dày đặc các âm mưu, các vụ thanh trừng chốn thâm cung. Khối bi kịch khủng khiếp đến với ba họ gia tộc nhưng âm hưởng thống thiết của một nỗi oan sâu vẫn là một hiện hữu để làm nên thước đo hoặc động lực cho những tấm lòng trung nghĩa. Oan khuất của Nguyễn Trãi được vua Lê Thánh Tông minh oan sau khi lên ngôi vào năm 1464:
Ức Trai tâm thượng quang Khuê tảo
Lời thơ của bậc minh quân khẳng định tâm hồn lộng gió của thời đại lúc bấy giờ, suốt đời tận tụy cho một lý tưởng cao quý, là khí phách và tinh hoa của dân tộc và trên hết là tâm hồn cao khiết của Nguyễn Trãi tạo nên cốt cách của một kẻ sĩ Thăng Long.
Từ đánh nhanh, thắng nhanh sang đánh chắc, tiến chắc – Quyết định thay đổi phương châm tác chiến phản ánh một quá trình tư duy quân sự sắc sảo, thực tiễn, linh hoạt và sáng tạo đã làm nên kỳ tích:
Chín năm làm một Điện Biên
Nên vành hoa đỏ, nên thiên sử vàng
Quyết định lịch sử trong một chiến dịch lịch sử là sự quyết đoán của vị Đại tướng, chỉ huy xuất thân là một người thầy dạy môn lịch sử tại trường tư thục Thăng Long – Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Thấm nhuần các bài học lịch sử dân tộc, tự hào về những câu chuyện chống xâm lăng của ông cha những ngày còn đứng trên bục giảng, ông đã lan tỏa chủ nghĩa yêu nước đến với học trò. Dạy học, làm báo, làm cách mạng và được Bác Hồ giao trọng trách thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân. Với lực lượng ban đầu chỉ gồm ba mươi bốn người và một ít vũ khí dần dần lớn mạnh lên để làm nên Cách mạng tháng Tám năm 1945 và nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập. Chín năm sau, đội quân ấy đã lớn thành những sư đoàn làm chấn động địa cầu với chiến thắng Điện Biên Phủ dẫn đến ký kết Hiệp định Genève, một nửa đất nước được thống nhất. Hai mươi năm tiếp theo, những sư đoàn ấy đã phát triển thành một đội quân hùng mạnh gồm đủ các binh chủng đánh bại kẻ thù với chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, giải phóng miền Nam thống nhất đất nước. Đại tướng trở thành một nghệ sĩ trong cách dùng binh với những sáng tạo của chính ông và mang lại những kiệt tác trong nghệ thuật quân sự của chiến tranh nhân dân.
Câu chuyện về ba người thầy mang lại nhiều bài học hay trong cuộc sống và trong công việc. Những câu chuyện liên quan mà tôi đã trải nghiệm thực tế được chắt lọc và lồng ghép vào các hoạt động giáo dục chính là những kiến thức bổ trợ cho các bài học lịch sử trong sách giáo khoa. Nâng chất việc tuyên truyền ý thức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đến với học sinh trong nhà trường thông qua các hoạt động giáo dục là việc đầu tiên tôi nghĩ đến. Những câu chuyện về một thời hào hùng thấm đẫm cả anh linh và khí phách của những bậc tiền nhân sẽ giúp học sinh hiểu được thế nào để sống, để yêu thương và biết chia sẻ, từ đó những hành động chính nghĩa sẽ được nhân rộng và tìm được tiếng nói chung trong công cuộc bảo vệ chủ quyền dân tộc.
Hy vọng một ngày không xa, tôi lại có dịp trở lại thủ đô để có thêm những trải nghiệm đáng quý làm hành trang cho cuộc sống và cuộc đời mình.
Lê Tấn Thời
* Tài liệu tham khảo: 1/ Việt Nam danh nhân tự điển – Nguyễn Huyên Anh, Hội Văn hóa bình dân, 1960; Phỏng vấn tướng lĩnh Việt Nam – Phan Hoàng, NXB Trẻ, 2000; Lãng du trong văn hóa Việt Nam (tập 2) – Hữu Ngọc, NXB Kim Đồng, 2019; 90 Chân dung văn hóa văn chương Việt – GS. Phong Lê, NXB Trẻ, 2021.
Bình luận (0)