ĐH tư thục ở Việt Nam: Lợi nhuận hay phi lợi nhuận?

Vấn đề thu hút sự quan tâm nhiều nhất của các trường ĐH tư thục hiện nay là làm sao để “sống hòa bình” giữa chủ đầu tư và nhà GD. Trong khi đó Quyết định 61 năm 2009 về việc ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của trường đại học tư thục của Thủ tướng Chính phủ (hay còn gọi là Quy chế 61) được các trường cho rằng nó giống như quy định dành cho công ty. Điều này đã gây ra nhiều cản trở cho sự phát triển của các trường tư thục. Không những thế, do không có chuẩn nên mỗi trường “tư thục” theo một kiểu. Tại Trường ĐH Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, GS. Trần Phương, nguyên Phó thủ tướng Chính phủ, Hiệu trưởng nhà trường cho biết, trong suốt 15 năm thành lập, trường chưa để xảy ra mâu thuẫn nội bộ. Nguyên nhân trường quy định rất cụ thể. Các cổ đông góp vốn sẽ được nhà trường trả lãi hàng tháng cao hơn mức lãi suất ngân hàng quy định. Thứ hai, người góp nhiều vốn hay ít vốn cũng chỉ được một “phiếu” (bầu bán) giá trị như nhau. Tuy nhiên, không phải trường nào cũng xuôi chiều mát mái. Mớ “bòng bong” của Trường ĐH dân lập Đông Đô cho đến bây giờ vẫn chưa tháo được “ngòi nổ”, thậm chí đến cả các cấp lãnh đạo từ bộ cũng “ngại động tay vào”. Hay như Trường ĐH Chu Văn An, theo TS. Đặng Văn Đại Chủ tịch HĐQT trường, “tranh chấp quyền sở hữu trường quyết liệt. Người sẵn tiền tìm cách thâu tóm quyền sở hữu góp vốn. Nhà sáng lập, nhà giáo vốn không nhiều tiền bị loại trừ dần khỏi trường bởi những thủ thuật của thương trường”. Ông Định cảnh báo: “Vai trò quản trị nhà trường của đội ngũ nhà sáng lập, nhà giáo, nhà khoa học mất dần. Quyền ấy từng bước đến với người nhiều tiền”. Theo ông Định, nguyên nhân của tình trạng này là do một số quy định pháp lý xung đột lẫn nhau. Chẳng hạn Luật GD quy định “cấm lợi dụng các hoạt động GD vì mục đích lợi nhuận”, nhưng một số văn bản dưới luật lại vô tình làm cho quy định này không đi vào cuộc sống (ví dụ như quy chế trên gần như coi trường ĐH tư thục như một doanh nghiệp). Còn tại các trường phía Nam, theo nhận định của GS. Phạm Phụ thì có những trường quy định phải có một số vốn nhất định thì mới được một “phiếu” hay được một vị trí trong hội đồng quản trị. Thậm chí, GS. Phụ còn cho biết hiện ở TP.HCM có những trường đã bị “mua đứt bán đoạn” một cách không thương tiếc. Nhận định về các trường ĐH tư thục hiện nay, TS. Nguyễn Mạnh Hùng, Hiệu trưởng Trường ĐH quốc tế Hồng Bàng cho rằng ĐH ngoài công lập là miếng pho mát có nhiều lỗ thủng!

Theo GS. Phạm Phụ, ở Việt Nam vẫn chưa có cơ chế “không vì lợi nhuận” và càng sợ hãi cụm từ “vì lợi nhuận”, do đó nhiều trường ĐH ngoài công lập vẫn khăng khăng cho rằng mình hoạt động phi lợi nhuận. Sự mập mờ, nhập nhèm trong quy chế đã khiến cho các trường tư thục hiện nay không khác gì các công ty TNHH, ai nhiều vốn thì thắng. Chính vì vậy mới có chuyện mua trường, bán trường như hiện nay. “Người ta bán trường vì sợ khi quy chế đã minh bạch, một phần vốn sẽ không được chia chác sẽ khiến nhà đầu tư bị thiệt” – GS. Phạm Phụ nhận xét. Trong cuộc cạnh tranh này, các nhà giáo dục thường bị lép vế. Vì họ không có nhiều tiền. GS. Hoàng Xuân Sính phân tích: “Hiện nay, theo Quy chế 61, quyền lực nằm ở đại hội đồng cổ đông và hội đồng quản trị. Họ là những nhà đầu tư, chủ sở hữu (một phần) trường. Còn nhà GD là đội ngũ giảng viên và một phần trong hội đồng quản trị nhưng thường nhà GD không có vốn lớn, nên tiếng nói theo Quy chế 61 đều không lớn. Mâu thuẫn tiềm năng nằm ở hội đồng quản trị, nơi có nhà GD và nhà đầu tư. Nhà GD thì muốn GD và khoa học phát triển tốt, còn nhà đầu tư thì phải xem hầu bao còn hay đã vơi đi… Cứ thế hàng bao nhiêu cuộc họp không giải quyết được vấn đề. Còn GS. Phạm Phụ thì cho rằng hiện nay ở Việt Nam khó có thể xây dựng một trường ĐH tư phi lợi nhuận. Ông cho biết, ở nước ngoài thường có chuyện cho, tặng và vốn đó được đưa vào để kinh doanh. Như vậy mới có thể hoạt động phi lợi nhuận. Còn ở Việt Nam thì chưa có thói quen này. Vì vậy, chỉ có thể xây dựng mô hình trường tư “nửa vì lợi nhuận” hay trường có “lợi nhuận thích hợp”. Theo mô hình này thì sẽ khống chế lợi nhuận của cổ đông góp vốn. Lợi nhuận của trường sẽ chia lãi theo tỷ lệ lãi suất ngân hàng, còn lại sẽ là tài sản sở hữu cộng đồng.