Dị ứng thức ăn: bạn mà tưởng thù

Bệnh viện Nhân dân 115, TP.HCM đang điều trị cho một phóng viên nữ bị sốc phản vệ do dị ứng thực phẩm, dẫn đến ngừng tim. Thông tin ban đầu cho biết, phóng viên này có tiền sử dị ứng thức ăn, khi vào một bệnh viện nhi tác nghiệp cô có ăn món bún bò, liền sau đó cô buồn nôn, khó thở, chóng mặt, ngất xỉu…

Đây có thể nói là trường hợp tai biến dị ứng liên quan đến thực phẩm nghiêm trọng nhất được cứu chữa kịp thời. Nhằm giúp bạn đọc có kiến thức để kịp thời phòng tránh và xử trí dị ứng thức ăn – một tai nạn sức khoẻ rất thường gặp trong đời sống, chuyên trang Khoẻ & Vui giới thiệu bài viết của bác sĩ dưới đây.

Dị ứng thức ăn là phản ứng miễn dịch bất lợi xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể xác định nhầm một protein là có hại, cho rằng cơ thể đang bị tấn công nên gửi tế bào bạch cầu đến bảo vệ và gây ra phản ứng dị ứng. Những phản ứng này có thể từ nhẹ đến nặng như: viêm da dị ứng, rối loạn tiêu hoá, suy hô hấp hay sốc phản vệ đe doạ tính mạng.

Ai dễ bị dị ứng thức ăn?

Dị ứng thức ăn dễ xuất hiện ở những bệnh nhân có cơ địa dị ứng, thường kết hợp với các bệnh: viêm mũi dị ứng, viêm kết mạc dị ứng, chàm và hen suyễn. Các yếu tố thuận lợi cho dị ứng thức ăn gồm: di truyền, chủng tộc và độ tuổi, trong đó yếu tố di truyền được xem là quan trọng nhất. Tuy nhiên, một số biểu hiện dị ứng lại không cùng kiểu gen, ví dụ cha mẹ bị dị ứng với đậu phộng thì con có thể dị ứng với cỏ phấn hương. Gần đây, tỷ lệ mắc các rối loạn dị ứng không thể giải thích bằng yếu tố di truyền đang có chiều hướng gia tăng, có thể do các thay đổi trong môi trường sống.

Có ba nhóm dị ứng thức ăn dựa theo cơ chế của phản ứng qua trung gian và/hoặc không qua trung gian Ig E (immunoglobulin E). Ở Mỹ và Anh, tỷ lệ dị ứng thức ăn qua trung gian Ig E xảy ra cho khoảng 8% trẻ em và 3% người lớn.

Các triệu chứng dị ứng thức ăn ở mỗi cá nhân thường khác nhau. Lượng thực phẩm cần thiết để kích hoạt một phản ứng dị ứng cũng thay đổi tuỳ cơ địa mỗi người. Những phản ứng dị ứng thức ăn qua trung gian Ig E có khởi phát cấp tính, từ vài giây đến một giờ, gồm: phát ban; ngứa miệng, môi, lưỡi, cổ họng, mắt, da, hoặc các vị trí khác, sưng (phù mạch) môi, lưỡi, mí mắt, hoặc toàn bộ khuôn mặt; khó nuốt; chảy nước mũi hoặc nghẹt mũi; khàn giọng; thở khò khè và/hoặc khó thở; buồn nôn, ói mửa; đau bụng và/hoặc co thắt dạ dày; sốc phản vệ. Những người có tiền căn hen suyễn hoặc dị ứng với đậu phộng, hải sản rất dễ có nguy cơ bị sốc phản vệ.

Các thực phẩm thường gây dị ứng

Mức độ mẫn cảm với thức ăn tuỳ theo các yếu tố di truyền, chủng tộc và độ tuổi nhưng thường gặp nhất là dị ứng với sữa, trứng, đậu phộng, hạt trái cây, hải sản (tôm, cua, sò, ốc, hến), đậu nành và lúa mì. Một người có thể nhạy cảm với một hoặc nhiều loại thức ăn khác nhau. Dị ứng với trứng ảnh hưởng đến khoảng 1/50 trẻ em, thường do mẫn cảm với protein của lòng trắng. Sữa bò, sữa dê hoặc cừu cũng là chất gây dị ứng khá phổ biến. Nhiều người không thể dung nạp các sản phẩm từ sữa như phomát. 10% trẻ em bị dị ứng với sữa cũng phản ứng với thịt bò.

Mỗi độ tuổi thường bị dị ứng với một loại thức ăn nhất định, có thể kéo dài suốt đời nhưng cũng có thể khỏi ở một độ tuổi nào đó. Một số nghiên cứu cho thấy mức độ Ig E cao nhất trong thời thơ ấu và giảm nhanh ở độ tuổi 10 – 30. Dị ứng có thể xảy ra ở trẻ 1 – 7 tuổi với các loại hạt cứng; 6 – 36 tháng tuổi với hạt mè; tuổi trưởng thành với nghêu, sò, ốc hến, tôm, cua, cá và thường dai dẳng. Trong khi đó, trẻ 6 – 24 tháng tuổi thường bị dị ứng với lòng trắng trứng gà, sữa bò, lúa mì, đậu nành… và mức độ dị ứng giảm dần theo thời gian. Dị ứng thức ăn cũng xảy ra theo từng địa phương. Dị ứng mù tạt hay gặp ở Pháp, mè thường gặp ở Israel, dị ứng cá ngừ thường gặp ở nước ta.

Một số trẻ em dị ứng với protein sữa bò cũng có sự nhạy cảm chéo với các sản phẩm đậu nành. Những người dị ứng với latex (nhựa cao su tổng hợp) thường cũng dị ứng với chuối, kiwi, bơ, và một số loại thực phẩm khác.

Sớm phòng ngừa hơn chờ điều trị

Theo một báo cáo của viện Hàn lâm nhi khoa Hoa Kỳ, “việc nuôi con bằng sữa mẹ ít nhất bốn tháng đầu sau sanh, so với công thức nuôi dưỡng trẻ sơ sinh với protein sữa bò, có thể ngăn ngừa hoặc trì hoãn sự xuất hiện của bệnh viêm da thể tạng, tình trạng dị ứng sữa bò và thở khò khè trong thời thơ ấu”.
Rất khó xác định lượng thức ăn tối thiểu đủ gây dị ứng. Do đó, người có tiền sử dị ứng thức ăn cần tuân thủ chế độ ăn uống nghiêm ngặt. Lưu ý việc tránh sử dụng những loại thực phẩm mang nguy cơ gây dị ứng có thể gây thiếu hụt dinh dưỡng, phải có thực phẩm thay thế các vitamin và khoáng chất thiết yếu.
Dị ứng thức ăn hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Nguyên tắc chính của điều trị dị ứng thức ăn là tránh dùng các loại thực phẩm đã được xác định là chất gây dị ứng.

Những người lần đầu tiên bị dị ứng thức ăn, tốt nhất nên đến cơ sở y tế để được điều trị và hướng dẫn phòng ngừa thích hợp. Người đã được chẩn đoán bị dị ứng thức ăn cần tránh bất kỳ sự tiếp xúc nào với các chất đã gây dị ứng, bao gồm cả việc đụng chạm trực tiếp, gián tiếp hoặc hít loại thực phẩm đó.

BS Lê Đức Thọ

SGTT.VN