Định hướng đáp án đề thi đánh giá năng lực môn ngữ văn

Định hướng đáp án đề thi đánh giá năng lực môn ngữ văn - Audio

00:00 / 00:00

An audio error has occurred, player will skip forward in 2 seconds.

1 Định hướng đáp án đề thi đánh giá năng lực môn ngữ văn Audio

Mục tiêu chương trình ngữ văn 2018 là phát triển phẩm chất và năng lực, trong đó năng lực là yêu cầu mới. Do mục tiêu phát triển năng lực mà nội dung, phương pháp dạy học đã thay đổi. Một khi mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học thay đổi thì đánh giá kết quả học tập môn ngữ văn cũng phải thay đổi.

Với các yêu cầu mới, việc dạy học ngữ văn nói chung, dạy viết nói riêng sẽ chuyển biến tốt hơn (ảnh minh họa). Ảnh: A.K

Đề thi, kiểm tra thường xuyên, định kỳ, thi tuyển sinh vào lớp 10 hay tốt nghiệp THPT đều phải thay đổi theo hướng đáp ứng các yêu cầu phát triển năng lực. Khi đề thi đã theo hướng năng lực thì đáp án và hướng dẫn chấm bài thi cũng phải thay đổi theo yêu cầu năng lực.

Năng lực ngữ văn theo chương trình 2018 bao gồm năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học thể hiện qua các sản phẩm giao tiếp ngôn ngữ. Đề thi, kiểm tra theo hướng năng lực của môn ngữ văn không thể không đánh giá năng lực đọc hiểu (tiếp nhận văn bản) và năng lực viết (tạo lập văn bản). Đánh giá năng lực đòi hỏi học sinh phải biết vận dụng những gì đã học vào một bối cảnh/tình huống mới, tương tự những gì đã học; không phải chỉ nhớ, học thuộc văn mẫu rồi chép lại. Vì thế, đề thi không nên dùng văn bản đã học. Đánh giá năng lực viết không thể bằng trắc nghiệm mà phải yêu cầu viết văn bản (đoạn văn/bài văn) với văn bản ngữ liệu mới.

Dạy ngữ văn là hướng đến mục tiêu học sinh có được năng lực tiếp nhận và tạo lập văn bản tốt hơn. Vì thế, giáo viên cần chú trọng rèn luyện cho các em cách đọc, cách viết cả nội dung và hình thức diễn đạt, trình bày.

Đánh giá năng lực đọc hiểu tập trung vào xem xét học sinh có hiểu văn bản không, vì thế chỉ chú trọng thông tin đúng. Đề thi, kiểm tra hỏi gì thì học sinh trả lời thẳng vào câu hỏi ấy, không cần viết dài dòng thành đoạn văn và trả lời rộng sang cả các yêu cầu không liên quan. Ví dụ: nếu câu lệnh yêu cầu xác định biện pháp tu từ trong văn bản thì chỉ cần trả lời ngắn gọn đó là biện pháp gì (ẩn dụ, hoán dụ hay điệp cấu trúc hoặc nghịch ngữ…). Học sinh không cần nói thêm về đặc điểm của biện pháp tu từ và tác dụng của biện pháp ấy. Nói thêm như thế là thừa với yêu cầu trả lời câu hỏi này. Các câu hỏi mở (cả đọc và viết) cần có đáp án mở. Đáp án mở chỉ nêu lên hướng giải quyết vấn đề và gợi ý một số nội dung cụ thể minh họa cho cách giải quyết ấy; cho phép học sinh có thể nêu cách hiểu, cách diễn đạt khác miễn là đúng và có sức thuyết phục.

Để viết (tạo lập) một văn bản cần tập trung vào hai yêu cầu quan trọng: một là học sinh nêu được hệ thống ý (vấn đề, ý lớn, ý nhỏ) phù hợp, phong phú, mới mẻ hay không; hai là học sinh có biết diễn đạt, trình bày ý tưởng một cách sáng sủa, hấp dẫn hay không? Yêu cầu 1 là xem xét ý của bài viết; yêu cầu 2 là xem xét hành văn, chất văn của bài. Như thế đáp án phần viết cần chú ý đánh giá cả ý và văn; tức cần xem xét cả nội dung và hình thức. Lâu nay có hiện tượng chấm bài văn chỉ tập trung vào ý, xem xét hệ thống ý, đếm ý cho điểm. Với yêu cầu mới cần chú trọng xem xét cả hai (ý + văn). Đã là bài văn, đoạn văn thì phải có văn; có ý rồi cần phải biết diễn đạt sáng sủa, dễ hiểu, chính xác và hay (từ đúng đến hay). Như thế, bên cạnh nêu các yêu cầu về ý, đáp án cần nhấn mạnh yêu cầu về văn. Cụ thể, cần xem xét đoạn/bài văn về diễn đạt, chính tả, ngữ pháp, chữ viết… Một bài viết tốt phải vừa có ý (đúng, phong phú, sáng tạo…), vừa không mắc lỗi (diễn đạt lủng củng, mơ hồ, tối nghĩa; viết câu sai, dùng từ sai, chữ viết cẩu thả…). Vì thế, đáp án cần nêu rõ yêu cầu về hình thức diễn đạt, trình bày và các chỉ dẫn về trừ điểm nếu bài viết mắc quá nhiều lỗi…

Nhiều người nói, lâu nay trong đáp án và hướng chấm cũng đã có yêu cầu xem xét lỗi và trừ điểm. Đúng thế, tuy nhiên, quy định trong các đáp án và hướng dẫn chấm thời gian qua là quá nhẹ (thường là 0,25 điểm), không đúng với tầm quan trọng và ý nghĩa của yêu cầu tạo lập, không đủ sức tác động lớn tới thực tiễn dạy học viết bài văn. Vì thế, việc đổi mới lần này cần tăng thêm hiệu lực, hiệu quả…; cần chú trọng và xác định yêu cầu hình thức cao hơn. Lại có thầy cô băn khoăn, nếu thực hiện ngay thì thiệt cho học sinh thi tốt nghiệp THPT lần đầu theo chương trình 2018 (tháng 6-2025). Cần lưu ý, chương trình mới đã nêu yêu cầu về đánh giá năng lực viết từ 2018 là: “Việc đánh giá kỹ năng viết cần dựa vào các tiêu chí chủ yếu như nội dung, kết cấu bài viết, khả năng biểu đạt và lập luận, hình thức ngôn ngữ và trình bày… (chương trình 2018). Sau đó, Bộ GD-ĐT đã nhiều lần tập huấn cho giáo viên cả nước hiểu đúng yêu cầu này. Hơn nữa, để thực hiện cái mới thế nào cũng phải có bắt đầu. Phải có bắt đầu thì mới có thay đổi, chuyển biến trong thực tế dạy học.

Tóm lại, dạy ngữ văn là hướng đến mục tiêu học sinh có được năng lực tiếp nhận và tạo lập văn bản tốt hơn. Vì thế, giáo viên cần chú trọng rèn luyện cho các em cách đọc, cách viết cả nội dung và hình thức diễn đạt, trình bày. Trong bối cảnh tiếng Việt đang mất đi sự giàu đẹp và trong sáng do sử dụng một cách bừa bãi, thiếu chuẩn mực trên nhiều bình diện của đời sống, môn ngữ văn trong nhà trường (ở tất cả các cấp học) cần đi đầu trong việc khắc phục tình trạng xấu này. Một trong những giải pháp mạnh mẽ và khả thi là xác định rõ yêu cầu về hình thức diễn đạt, trình bày tiếng Việt trong giao tiếp ngôn ngữ, nhất là hoạt động viết văn bản. Cách thức và yêu cầu đánh giá trong đáp án của kỳ thi, kiểm tra có sức mạnh và tác động rất lớn đến cách dạy, cách học. Vì thế, hy vọng với các yêu cầu mới, việc dạy học ngữ văn nói chung, dạy viết nói riêng có sự chuyển biến đúng hướng và tốt hơn.

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống