Độc đáo và đặc sắc “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam”

“Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam” 2024 được tổ chức từ ngày 22-5 đến 3-6 (nhằm ngày 15 đến 27-4 âm lịch). Đây là một lễ hội đặc sắc có từ lâu đời, mang đậm giá trị văn hóa tín ngưỡng của người dân vùng sông nước Nam bộ. Nếu có dịp du lịch về Châu Đốc – An Giang vào tháng 4 âm lịch, du khách có thể tham dự và hành hương trong lễ hội này.

Lễ phục hiện rước tượng Bà Chúa Xứ từ đỉnh núi Sam xuống miếu thờ

Độc đáo phần lễ

Hàng năm, miếu Bà Chúa Xứ núi Sam (thuộc phường Núi Sam – TP.Châu Đốc – tỉnh An Giang) thu hút hàng triệu lượt du khách trong và ngoài nước đến để tham quan, chiêm bái. Nhưng đông nhất vẫn là vào thời điểm diễn ra “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam.

Nghi thức cúng Bà Chúa Xứ núi Sam tại nơi thờ tự

Truyền thuyết kể rằng, cách đây hơn 200 năm, núi Sam còn hoang vu, dân làng lên núi phát hiện pho tượng cổ ngồi trên bệ đá sa thạch. Trong thời gian đó, quân Xiêm thường xuyên quấy nhiễu nước ta, có lần chúng lên đỉnh núi Sam thì gặp pho tượng cổ này. Dù nhiều lần ra sức khiêng tượng xuống núi nhưng cố gắng thế nào cũng không thể di chuyển tượng được nên phải bỏ lại. Dân làng thấy vậy nên có ý muốn “thỉnh” tượng xuống núi để gìn giữ và phụng thờ. Bao nhiêu con người được huy động nhưng không sao nhấc pho tượng lên được. Các bô lão trong làng cầu khấn thì có một bé gái mách bảo: “Hãy chọn 9 cô gái đồng trinh để đưa bà xuống núi”. Lạ thay, 9 cô gái khiêng tượng bà đi một cách nhẹ nhàng. Xuống đến chân núi, tượng bỗng nặng trịch, không nhấc lên nổi. Dân làng hiểu rằng bà muốn ngự nơi đây nên đã lập miếu thờ.

Ban đầu, miếu bà được xây dựng đơn sơ bằng tre lá, sau nhiều lần trùng tu, miếu bà mới được hoàn chỉnh và khang trang như hiện nay.

Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam là một công trình kiến trúc dạng chữ “Quốc” hình khối tháp dạng hoa sen nở, mái tam cấp 3 tầng lầu, lợp ngói đại ống màu xanh, góc mái vút cao như mũi thuyền lướt sóng. Ngay giữa chánh điện, tượng Bà Chúa Xứ núi Sam đội mão, mặc áo bào thêu long phụng ngồi uy nghi với nét mặt hiền hòa, phúc hậu.

Mô hình cổng chào lễ hội với 2 con rồng chuyển động dài 54m và cao 9m do nghệ nhân nổi tiếng Văn Tòng dâng cúng

Năm 2001, “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam” được công nhận là lễ hội cấp quốc gia. Từ đó, ngoài phần lễ truyền thống, phần hội được tổ chức sôi nổi với các chương trình sân khấu hóa, tuần lễ văn hóa – thể thao, trò chơi dân gian, trình diễn văn nghệ dân tộc, múa lân – sư – rồng… phục vụ nhân dân và du khách. Ngày 19-12-2014, “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam” đã được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia thuộc loại hình lễ hội truyền thống.

Theo Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP.Châu Đốc Trần Quốc Tuấn thì “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam” 2024 được thực hiện theo nghi thức truyền thống gồm: Lễ Phục hiện rước tượng bà từ đỉnh núi Sam xuống miếu thờ, lễ Tắm bà, lễ Thỉnh sắc thần ông Thoại Ngọc Hầu và 2 vị phu nhân, lễ Túc yết, lễ Xây chầu, lễ Chánh tế và lễ Hồi sắc. Trong đó, ngày 22-4 sẽ diễn ra lễ Phục hiện rước tượng bà từ bệ đá sa thạch năm xưa trên đỉnh núi Sam về miếu bà, đến đêm 23 rạng sáng 24-4 sẽ cử hành lễ Tắm bà. Lễ Túc yết và lễ Xây chầu là 2 lễ chính sẽ được cử hành vào đêm 25 rạng sáng 26-4 với nghi thức cúng tế cầu cho mưa thuận gió hòa, đất đai phì nhiêu, mùa màng bội thu, dân chúng khỏe mạnh, yên vui. “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam” sẽ kết thúc vào ngày 27-4 sau khi cử hành lễ Chánh tế và lễ Hồi sắc.

Đặc sắc phần hội

Bên cạnh các phần lễ còn có các hoạt động phần hội rất đặc sắc. Trong 3 đêm 28, 29, 30-5, tại Trung tâm Thương mại Núi Sam sẽ diễn ra 3 đêm nghệ thuật “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam” 2024 cực kỳ hoành tráng với sự tham gia phát tâm của một dàn sao Việt nổi tiếng. Nghệ sĩ Thy Nhung, người biên tập và điều phối 3 đêm nghệ thuật này cho biết: “Sự thành công của chương trình sẽ nhờ vào sự góp mặt của toàn thể ê kíp, từng bộ phận sân khấu, các ca nghệ sĩ, MC, vũ đoàn… sẽ làm nên một sân khấu lung linh hoành tráng mang đến sự thăng hoa tuyệt vời nhất trong từng đêm diễn… Đây là năm thứ 2 Nhung đồng hành cùng lễ hội này. Đặc biệt, chương trình năm nay cũng kỷ niệm 10 năm “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam” được công nhận là Di sản phi vật thể cấp quốc gia”.

Đông đảo người dân tham gia “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam” hàng năm

“Các hoạt động lễ hội này nhằm bảo tồn, tôn vinh, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể của lễ hội cấp quốc gia “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam”. Đồng thời, chúng tôi muốn hướng đến mục tiêu vừa phát triển kinh tế – xã hội, quảng bá du lịch, giới thiệu các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử của địa phương đến du khách trong và ngoài nước” – Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP.Châu Đốc Trần Quốc Tuấn cho biết.

Khán giả sẽ cùng chào đón nghệ nhân nổi tiếng Văn Tòng về dâng cúng bà 2 con rồng chuyển động dài 54m và cao 9m để làm cổng chào cho lễ hội, mang thêm giá trị cho chương trình rất nhiều.

Chương trình sẽ vô cùng đặc sắc bởi công nghệ hiện đại với màn trình diễn Dronelight (máy bay không người lái) 300 con sẽ bay trên vùng trời, sẽ được xuất hiện trên đỉnh núi Sam trong đêm khai mạc. 3 đêm diễn sẽ do tổng đạo diễn và chỉ đạo nghệ thuật Khoa Nguyễn cùng sự đồng hành của 2 đạo diễn Ruby Ngọc Anh và ca sĩ Kỳ Phương.

Ban tổ chức chọn đêm 28-5 khai mạc lễ hội với chủ đề “Đất thiêng Vạn Lộc” vì Châu Đốc là vùng đất linh thiêng được bà con khắp nơi tụ về xin lộc tài. Đêm 29-5 là rước Mão Bà từ trên đỉnh núi xuống nên chương trình chọn chủ đề “Ngày hội quê hương” để mừng đón bà cùng với bà con hội tụ về. Đêm cuối 30-5 chọn là Festival âm nhạc gồm những âm nhạc từ nhẹ nhàng đến sôi động từ các ca sĩ và ban nhạc từ 19 giờ đến 21 giờ 30 sẽ kết thúc để cùng nhau vào chánh điện của bà dự lễ Tắm bà.

Đến với “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam”, du khách không những được tham gia vào những hoạt động thú vị mà còn có thể cầu xin tài lộc, may mắn cho gia đình, người thân của mình.

ThS. Nguyễn Hiếu Tín