Đổi mới chính sách để đẩy mạnh hướng nghiệp

Những năm gần đây, số lượng HS trên cả nước học xong THCS vào THPT đều tăng. Chẳng hạn, năm học 2010-2011 có tỷ lệ là 78,16%; năm học 2010-2012 tăng lên 80,36%… Trong khi đó, tỷ lệ HS tốt nghiệp THPT vào CĐ, ĐH cũng có xu hướng tăng, cụ thể: Năm 2009 tỷ lệ HS vào CĐ, ĐH là 43,59%; đến năm 2012 tỷ lệ này tăng lên 61,26%. Riêng các thành phố lớn, tỷ lệ HS tốt nghiệp THPT vào CĐ, ĐH cao hơn rất nhiều. Trong khi đó, nếu tính chung số HS sau THCS và THPT vào học các trường TCCN, cơ sở đào tạo nghề thì tỷ lệ vẫn chưa đạt 10%. Chính bất cập trong cơ cấu phân luồng đã làm cho nhân lực nước ta không đáp ứng yêu cầu phát triển của kinh tế và có xu hướng ngày càng bất hợp lý hơn về tỷ lệ giữa ĐH so với TCCN và công nhân kỹ thuật.

Một trong những nguyên nhân dẫn đến thực trạng này là do nhận thức của người dân và xã hội đối với giáo dục nghề nghiệp chưa đúng về nhu cầu và sự cần thiết của lao động có tay nghề cao đối với sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước, coi học nghề ít có tương lai phát triển. Hơn nữa, hệ thống thông tin thị trường lao động còn nghèo nàn, suốt thời gian dài nước ta chưa có quy hoạch, kế hoạch phát triển nguồn nhân lực của quốc gia, của địa phương và của từng ngành nghề; chưa có kế hoạch phân luồng phù hợp với quy hoạch phát triển nhân lực. Ngoài ra, nhiều nhà tuyển dụng yêu cầu người dự tuyển phải tốt nghiệp THPT làm cho quy mô của bậc học này không ngừng phát triển. Mặt khác những yếu kém trong công tác giáo dục hướng nghiệp, đội ngũ giáo viên làm công tác này không chuyên nghiệp, động cơ tham gia các lớp học nghề của HS lệch lạc, thiếu sự phối hợp với các doanh nghiệp trên địa bàn để đẩy mạnh giáo dục. Bên cạnh đó, còn một số nguyên nhân khác như quy mô và điều kiện của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp còn yếu kém, chương trình đào tạo TCCN và CĐ đều khó liên thông, thiếu chính sách đối với HS học nghề…

Từ thực trạng nguồn nhân lực chưa đáp ứng nhu cầu xã hội và nguyên nhân của việc khó khăn trong phân luồng HS sau trung học, chúng tôi thấy cần gấp rút thực hiện nhiều giải pháp mới như: Tuyên truyền vận động, nâng cao nhận thức cho các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương về lợi ích của việc dạy nghề và phân luồng HS sau trung học; đổi mới cơ chế quản lý; điều chỉnh phân luồng tỷ lệ HS theo các hướng giáo dục khác nhau của toàn bộ hệ thống giáo dục phù hợp với định hướng phát triển nhân lực quốc gia; quy hoạch mạng lưới các trường CĐ nghề, TCCN, TC nghề đáp ứng yêu cầu nguồn nhân lực của địa phương và của các ngành kinh tế…

Ngoài những giải pháp trên, các cơ chế chính sách của Nhà nước cũng cần đổi mới để thúc đẩy HS quan tâm đến giáo dục nghề nghiệp hơn. Theo đó, cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các chính sách nhằm khuyến khích doanh nghiệp và cá nhân tích cực tham gia giáo dục nghề nghiệp; đảm bảo công bằng xã hội về cơ hội học nghề đối với mọi đối tượng; khuyến khích, huy động và tạo điều kiện để toàn xã hội tham gia học nghề. Đặc biệt cần đổi mới chính sách, cơ chế hỗ trợ kinh phí đào tạo nghề theo hướng: Nhà nước cấp kinh phí trực tiếp cho người học, tránh tình trạng Nhà nước “rót vốn” cho cơ sở đào tạo không đảm bảo chất lượng; sử dụng có hiệu quả nguồn hỗ trợ của xã hội và các tổ chức nước ngoài cho công tác giáo dục nghề nghiệp; có chính sách khuyến khích các cơ sở sản xuất kinh doanh sử dụng lao động là công nhân được đào tạo sau THCS. Ngoài ra, cần thực hiện cơ chế chính sách thực sự hấp dẫn với người học, người dạy và người sử dụng lao động nhằm thu hút phần lớn HS sau khi tốt nghiệp THCS đi học nghề. Chính sách đó được thể hiện qua việc hỗ trợ học phí, phụ cấp, vay vốn… để người học, người dạy và người sử dụng lao động thấy có lợi, từ đó thực hiện tốt công tác phân luồng.

TS. Nguyễn Đắc Hưng

(Vụ trưởng Vụ GD-ĐT, Dạy nghề thuộc Ban Tuyên giáo TW)