Đổi mới phương pháp dạy học: Những nút thắt cần tháo gỡ

Hiện nay, đổi mới PPDH thực sự là yêu cầu cấp bách của ngành giáo dục, từng bước hình thành năng lực hành động, đồng thời phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Nền tảng này giúp các em bồi dưỡng phương pháp tự học và tự mình hình thành khả năng học tập suốt đời.

Đổi mới PPDH được xác định là khâu tiên phong trong quá trình đổi mới GD-ĐT Việt Nam gần 30 năm nay và cũng là khâu đột phá trong chiến lược phát triển giáo dục ở mỗi giai đoạn. Ngoài việc thay đổi chương trình và sách giáo khoa phổ thông, các cơ sở GD-ĐT đã hòa nhịp đổi mới bằng nhiều hoạt động chuyên môn thông qua các khóa tập huấn, chuyên đề và xây dựng cơ sở vật chất. Nhiều mô hình dạy học mới như mô hình trường học thân thiện, phương pháp bàn tay nặn bột, dạy học theo chủ đề tích hợp… đã được triển khai và áp dụng có hiệu quả.

Tuy nhiên, theo đánh giá của Bộ GD-ĐT, bên cạnh những kết quả ban đầu đạt được, việc đổi mới PPDH ở trường phổ thông vẫn còn nhiều hạn chế cần phải khắc phục. Cụ thể là số giáo viên thường xuyên chủ động trong việc phối hợp cũng như sử dụng các PPDH phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh chưa phổ biến mà vẫn còn dừng lại con số quá khiêm tốn. Không ít giáo viên vẫn không chịu “dứt bỏ” lối mòn của PPDH truyền thống thụ động nên bài giảng nặng thuyết trình và truyền thụ tri thức một chiều. Do quá đề cao kiến thức hàn lâm nên người dạy chưa chú trọng đến tính thực tiễn trong dạy học lý thuyết và cả thực hành. Bài học trên lớp và nhịp thở cuộc sống bên ngoài vẫn còn một khoảng cách xa vời. Đặc biệt, hành trình trang bị kỹ năng sống, kỹ năng giải quyết các tình huống thực tiễn cho học sinh thông qua khả năng vận dụng tri thức tổng hợp vẫn còn một khoảng trống chưa được lấp đầy. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong các tiết học, sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại đã tạo được một luồng gió mới nhưng chưa đủ nội lực phủ sóng rộng rãi trong các trường phổ thông. Nếu có thực hiện thì cách áp dụng thiếu hợp lý, đôi khi còn lạm dụng gây nên hiệu ứng ngược ngoài mong muốn đối với người học.

Do chưa nắm vững và chưa thực sự bám chuẩn kiến thức kỹ năng chương trình nên một số giáo viên còn vô tình sai sót trong khâu ra đề kiểm tra, lựa chọn nội dung và hình thức kiểm tra bị “trật chìa”. Giáo viên thiếu nghệ thuật “khai thác lỗi” của học sinh nên mất luôn cả cơ hội rèn phương pháp tư duy và hướng dẫn cách học cho các em. Trong diện mạo chung, chất lượng đề kiểm tra chưa theo kịp yêu cầu, nhất là dạng đề trắc nghiệm. Thiếu sự kết hợp ăn ý giữa hình thức tự luận và trắc nghiệm dẫn đến hiện tượng “lệch pha” trong khi ra đề. Ngoài ra, cấu trúc đề kiểm tra còn nghiêng về “cán cân” đánh giá mức độ ghi nhớ, tái hiện kiến thức và học thuộc bài. Còn yêu cầu đánh giá mức độ thông hiểu và kỹ năng vận dụng kiến thức thì thường xuyên bị “bỏ quên”. Đặc biệt, giáo viên còn lơ là và xem nhẹ tiết trả bài kiểm tra làm cho các em học sinh không tự nhìn thấy những lỗ hổng kiến thức của bản thân nên khó vượt qua chính mình. Về kiểm tra đánh giá, ở một vài trường vẫn chưa coi trọng tính khách quan, chính xác và công bằng. Đôi khi giáo viên chưa thật sự nghiêm khắc về tình trạng học sinh thiếu trung thực khi kiểm tra dẫn đến làm việc thiếu trách nhiệm; cẩu thả vội vàng khi chấm bài dẫn đến nhận xét chưa chính xác, bỏ sót lỗi, phê chung chung, thiên vị khi đặt bút cho điểm. Ngoài ra, do thi gì học nấy nên cách kiểm tra vô tình đưa người học đến “con đường hẹp” trong học tập là thiên về cách nhớ máy móc, học vẹt, học tủ để sẵn sàng tìm cách ứng phó. Hậu quả là làm cho kiến thức và rèn luyện kỹ năng chậm tiêu hóa, thiếu cọ xát với thực tiễn. Một thực trạng khác cũng nhận thấy là trong quá trình dạy học trên lớp, hoạt động đánh giá chưa được thầy cô giáo quan tâm nhiều vì còn lo “chạy” chương trình. Thiếu sự tương tác giữa hai bên nên quy trình đánh giá thiên về một chiều thuận từ người dạy sang người học mà thiếu chiều ngược lại. Không gian gợi mở bị bó hẹp, thiếu cầu nối để giúp các em tự đánh giá bản thân và đánh giá lẫn nhau trong từng bài học. Do giáo viên chưa thấy hết vai trò của kiểm tra đánh giá nên việc ra đề kiểm tra miệng, 15 phút, 1 tiết còn qua loa, chiếu lệ. Tâm lý nhiều người ra đề với mục đích làm sao chấm dễ chấm nhanh làm cho kết quả không chính xác và thiếu khách quan.

Từ những “mảng tối” trên đã dẫn đến hệ quả là học sinh thụ động trong học tập, khả năng sáng tạo và năng lực vận dụng tri thức đã học để giải quyết tình huống thực tiễn cuộc sống bị thui chột. Điều đó đồng nghĩa với việc chúng ta chưa đáp ứng được đầy đủ mục tiêu đặt ra là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng phát triển năng lực sáng tạo của từng cá nhân.

Bài, ảnh: Phan Ngọc Quang