Đổi mới SGK phổ thông sau năm 2015: Xây dựng chương trình chuẩn trước khi viết sách

Việc biên soạn CT, SGK giáo dục phổ thông được tiến hành trên cơ sở kế thừa và phát huy những kinh nghiệm trong nước cũng như có sự tham khảo của một số nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới. Đồng thời đã huy động được nhiều nhà khoa học, sư phạm, cán bộ quản lý, giảng viên sư phạm và giáo viên giỏi tham gia. Công tác thí điểm và tổ chức thẩm định CT, SGK giáo dục phổ thông được tiến hành nghiêm túc.

Tuy nhiên, quy trình biên soạn CT, SGK giáo dục phổ thông vẫn còn thiếu khoa học. Hội đồng chỉ đạo quốc gia được thành lập muộn so với các ban chỉ đạo cấp học. Do vậy, hệ thống tổ chức chỉ đạo và điều hành các hoạt động đổi mới CT, SGK thiếu sự thống nhất. Thiếu lực lượng chuyên trách và thiếu cơ chế quản lý hiệu lực để đảm bảo vận hành tốt toàn bộ quy trình xây dựng, triển khai CT, SGK. Ngoài ra, hội đồng xây dựng CT, SGK còn thiếu đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm hoạt động thường xuyên trong lĩnh vực giáo dục phổ thông; chưa thu hút được nhiều sự tham gia đóng góp của các nhà sư phạm, khoa học, nhất là ở bậc THCS và THPT.

CT giáo dục phổ thông chưa được xây dựng như một chỉnh thể xuyên suốt từ tiểu học đến THPT. Thay vì phải xây dựng một CT chuẩn, đồng bộ, thống nhất giữa các bậc, lớp, môn học với những tiêu chí, tiêu chuẩn, yêu cầu năng lực, kiến thức cụ thể cần đạt được trước khi tiến hành viết SGK thì CT hiện nay được xây dựng theo “quy trình ngược” – mới chỉ xây dựng được CT khung để các tác giả dựa vào đó viết SGK. Sau khi có SGK đưa vào dạy thử nghiệm rồi thì mới quay lại điều chỉnh CT và đưa ra chuẩn CT cũng như phê duyệt, ban hành CT chuẩn quốc gia. Việc thẩm định CT, SGK giáo dục phổ thông cũng còn hạn chế khi chưa xây dựng được bộ tiêu chí đánh giá một cách đầy đủ ngay từ đầu.

Điểm hạn chế nhất của việc triển khai CT, SGK là chưa khắc phục được mâu thuẫn giữa yêu cầu cao về chất lượng giáo dục và sự hạn chế về trình độ đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục cũng như điều kiện cơ sở vật chất, thời lượng học tập ở trường phổ thông. Đặc biệt, các trường đào tạo sư phạm hầu như đứng ngoài cuộc đối với việc thay đổi CT, SGK giáo dục phổ thông. Do vậy, sinh viên sư phạm ra trường nhìn chung chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới CT, SGK.

Theo đánh giá, CT bước đầu đã chú ý đến sự liên thông trong môn học, giữa các môn học, trong một bậc học, giữa các bậc học theo nguyên tắc kế thừa và phát triển. Xu thế tích hợp kiến thức cũng như phân hóa trình độ nhận thức của học sinh được chú ý thông qua hệ thống môn học bắt buộc, nội dung tự chọn, CT chuẩn, CT nâng cao. Tuy nhiên, kiến thức ở một số nội dung trong CT còn thiên về cung cấp kiến thức lý thuyết mà chưa chú ý đúng mức tới việc thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Có quá nhiều nội dung về giáo dục môi trường, an toàn giao thông, dân số – sức khỏe sinh sản vị thành niên, giới tính, kỹ năng sống… được tích hợp, lồng ghép thô cứng vào bài học gây nên sự quá tải.

Việc thay đổi, điều chỉnh CT dạy học nhằm mục đích giảm tải của Bộ GD-ĐT trong những năm gần đây mang tính chắp vá, có nhiều chỗ không phù hợp, gây lúng túng cho giáo viên và học sinh.

Trong khi đó, nội dung SGK nhìn chung đã đảm bảo hệ thống chuẩn kiến thức và kỹ năng được quy định trong CT môn học, cơ bản đảm bảo tính chính xác, khoa học, hiện đại. Đặc biệt, tương đối cập nhật và phù hợp với thực tiễn nước ta. Bên cạnh những tiến bộ so với SGK trước đây, SGK hiện có nhiều thuật ngữ trừu tượng, tình huống gượng ép. Một số môn kiến thức bị phân khúc, tách rời, thiếu tính liên thông. Nội dung SGK chưa tính đến điều kiện vùng miền. Do đó chưa phù hợp với trình độ nhận thức đa dạng của học sinh, đặc biệt là học sinh ở các vùng khó khăn, dân tộc thiểu số.

Từ thực tiễn trên cho thấy, đề án đổi mới CT, SGK cần được chuẩn bị một cách chu đáo, đồng bộ. Cụ thể, CT, SGK phải được xây dựng trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của các nước và đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước. Đảm bảo tính thống nhất toàn quốc về mục tiêu, nội dung và mức độ yêu cầu tối thiểu; vừa đảm bảo cho các địa phương và nhà trường bổ sung một số nội dung phù hợp… Song song với đổi mới CT, SGK cần đầu tư cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học tại các trường phổ thông; nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên – trong đó đào tạo giáo viên phải đi trước một bước để chuẩn bị tốt nguồn nhân lực đáp ứng được yêu cầu đổi mới.

Kim Anh