Đổi mới toàn diện giáo dục Việt Nam: Ba việc cần làm rốt ráo

Những nhược điểm, yếu kém của giáo dục (GD) có thể thấy ở nhiều mặt. Trước hết là cơ cấu hệ thống chưa đồng bộ. Giữa các cấp học và trình độ đào tạo thiếu tính liên thông hoàn chỉnh. Công tác quản lý GD và cơ chế quản lý còn chậm đổi mới, chưa thật sự theo kịp sự phát triển đất nước. Đặc biệt phương pháp dạy và học, thi cử kiểm tra đánh giá vẫn lạc hậu, chậm đổi mới. Mặt khác, nội dung dạy học lại chưa phù hợp với đặc thù các vùng miền và đối tượng. Nghiên cứu và ứng dụng kết quả nghiên cứu khoa học GD còn hạn chế nên chất lượng, hiệu quả vẫn còn thấp so với yêu cầu phát triển đất nước cũng như trình độ các nước trong khu vực và trên thế giới. Đó là chưa kể đến cơ sở vật chất ở nhiều nơi còn thiếu thốn, nghèo khó.

Công bằng mà nói, trước những vấn đề của GD được xã hội quan tâm lo lắng thì ngành đều đề ra giải pháp để xử lý rốt ráo. Thế nhưng càng đưa ra giải pháp thì tình hình lại càng nặng nề hơn. Ví dụ, Bộ GD-ĐT đã nhiều lần thay đổi chương trình và sách giáo khoa nhưng càng thay đổi càng bị dư luận lên tiếng là quá tải và buộc phải dạy thêm – học thêm. Ra chủ trương giảm tải thì “đẻ” ra nghịch lý: Nội dung giảm tải lại nặng hơn. Sau đó để giải quyết vấn đề quá tải, Bộ GD-ĐT tiếp tục soạn ra đề án: “Đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông sau năm 2015” trị giá 70.000 tỷ đồng, nhưng câu hỏi được đặt ra: “Liệu có giảm tải, có chuẩn hóa, hiện đại hóa chương trình học của học sinh được không?”. Trớ trêu hơn, chủ trương là phổ cập các cấp nhưng con em lao động nghèo vẫn còn thiếu trường, thiếu lớp; số trẻ có nguy cơ bỏ học ngày càng cao. Bộ GD-ĐT phát động phong trào: “Nói không với tiêu cực trong thi cử” thì học sinh quay cóp trong nhà trường càng công khai và còn có sự “góp sức tích cực” của cả giám thị lẫn sự dung túng của hội đồng thi, như sự kiện Trường THPT DL Đồi Ngô mà báo chí đã nêu.

Từ thực tế đó chúng ta có thể đưa ra ba việc cần làm ngay cho ngành GD-ĐT.

Đầu tiên là phải đổi mới căn bản, toàn diện, triệt để cách quản lý, điều hành GD quốc dân hiện nay của bộ. Có nghĩa là phải chuyển từ tư duy quản lý GD quốc dân sang tư duy điều hành GD cả nước; từ cách điều hành bằng đề án chương trình, văn bản chỉ đạo và đọc báo cáo từ các sở, vụ… gửi về sang cách điều hành khoa học, bao quát toàn hệ thống. Bám sát thực tế địa phương về diễn biến hàng ngày của các cơ sở GD, dám nhìn thẳng vào thực tế, thiếu sót tồn tại để tìm biện pháp tháo gỡ. Không coi thành tích được báo cáo là kết quả công việc mà lấy hiệu quả thỏa mãn mọi yêu cầu GD làm thước đo việc làm. Lấy trình độ văn hóa – đạo đức xã hội, tư cách phẩm chất của người công dân làm thước đo đào tạo con người. Không chỉ đòi hỏi cán bộ quản lý đổi mới mà bộ phải đổi mới trước khi ra yêu cầu cho cấp dưới.

Thứ hai là xác định cho rõ quan điểm chỉ đạo phát triển GD theo truyền thống của dân tộc và các nguyên lý GD của Đảng. Nền GD Việt Nam từ ngàn xưa là nền GD nhân bản và vì cộng đồng, lấy việc “dạy làm người” làm gốc rễ, lấy cách đối nhân xử thế làm thước đo kết quả việc học. Không phải mô hình GD tiên tiến nào trong khu vực và trên thế giới chúng ta cũng đều theo đuổi và áp dụng được. Nguyên lý GD: “Học đi đôi với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn, nhà trường kết hợp chặt chẽ với gia đình và xã hội” cũng bị cắt khúc ra làm cho học sinh đối phó với thi cử chứ không áp dụng được vào thực tiễn cuộc sống.

Thứ ba là đổi mới toàn diện và tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị cho ngành sư phạm. Đây là khâu yếu kém nhất và ít được quan tâm nhất từ phía các ban ngành. Thực tế chất lượng đội ngũ GD hiện nay đáng lo ngại về cả đức lẫn tài, thiếu về số lượng thì mọi ý tưởng đổi mới ngành GD sẽ đi đến đâu? Không lo vun gốc, chăm bón cây thì lấy đâu ra quả ngọt để mà cung cấp cho kịp những đòi hỏi của xã hội đang ngày càng đổi mới và phát triển.

Nguyễn Hữu Danh

(Nguyên Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong, TP.HCM)