Dự thảo Đề án đổi mới giáo dục 70.000 tỷ đồng: “Sẽ không đạt được mục tiêu cải cách giáo dục!”

Về đề án “Đổi mới chương trình sách giáo khoa của Bộ GD-ĐT” với kinh phí 70.000 tỷ đồng, nguyên PCT nước Nguyễn Thị Bình cho rằng: “Với cách xây dựng đề án đổi mới giáo dục phổ thông như Bộ vừa công bố sẽ không đạt được những mục tiêu cải cách GD đề ra”.

Dự thảo “Đề án đổi mới chương trình sách giáo khoa của Bộ GD-ĐT”, trong đó kinh phí dự kiến là 70.000 tỷ đồng mà Bộ GD-ĐT đang đưa ra lấy ý kiến đã trở thành vấn đề “nóng” trên phương tiện thông tin đại chúng trong những ngày qua. Dân trí đã có cuộc trao đổi với bà Nguyễn Thị Bình, nguyên Phó Chủ tịch nước, nguyên Bộ trưởng Bộ GD-ĐT, hiện là Chủ tịch Quỹ hoà bình và phát triển Việt Nam về vấn đề này.

Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình. (Ảnh: Việt Hưng)

Các nhà giáo dục không chịu lắng nghe!

Với dự thảo Đề án đổi mới giáo dục mà Bộ GD-ĐT vừa đưa ra với dự kiến 70.000 tỷ đồng, nhiều nhà giáo dục đã có ý kiến cho rằng Đề án chưa hợp lý, quá lãng phí… Ý kiến của bà về vấn đề này như thế nào?

Tôi chưa bình luận tới con số 70.000 tỷ đồng là nhiều hay ít. Tuy nhiên, khi nghe ý kiến của các nhà khoa học am hiểu về giáo dục, những nhà giáo dục tâm huyết, tôi thấy các ý kiến đều xác đáng. Mọi người đều thống nhất với nhau về cách đặt vấn đề của Bộ GD-ĐT không hợp lý, ngược chiều.

Khi vấn đề lớn thế này, tôi có suy nghĩ và lấy làm khó hiểu, không hiểu nổi tại sao những người có trách nhiệm về giáo dục không lắng nghe ý kiến đóng góp của các nhà giáo dục, nhà khoa học, không phải năm nay, bây giờ mà cả 5 – 7 năm trước về vấn đề này.

Ngoài những ý kiến cá nhân, từ năm 2004, nhóm nghiên cứu của GS Hoàng Tụy với một số nhà khoa học, nhà văn, nhà văn hóa đã có kiến nghị rất rõ ràng về giáo dục phổ thông là: Chấn hưng, cải cách hiện đại hóa giáo dục. Năm 2007 – 2008, tôi và một số nhà giáo, nhà khoa học có đề tài “Luận cứ khoa học cho việc đề xuất chủ trương chính sách phát triển giáo dục phục vụ sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước trong bối cảnh hội nhập hóa quốc tế”, trong đó, kiến nghị cần cuộc cải cách giáo dục căn bản, toàn diện.

Còn ở phía Nam, nhóm nhà giáo dục, nhà khoa học ở nước ngoài cũng đưa ra đề án năm 2008, “Cải cách giáo dục Việt Nam”. Văn kiện ĐH Đảng lần thứ XI yêu cầu chúng ta phải đổi mới giáo dục căn bản và toàn diện, đây chính là cải cách giáo dục.

Nhiều nhà khoa học, giáo dục cho rằng Đề án của Bộ GD-ĐT đưa ra rất khó thuyết phục vì không biết đổi mới cái gì, mục tiêu đổi mới là gì. Vậy theo bà, để thực hiện đổi mới giáo dục phải bắt đầu từ đâu?

Đổi mới căn bản giáo dục toàn diện bao gồm nhiều vấn đề lớn, trong đó có cả xây dựng chương trình và sách giáo khoa (SGK). Nhưng chương trình, SGK phải có mục tiêu căn cứ thì mới xây dựng được. Sau năm 2015 sẽ thay sách và chương trình giáo dục phổ thông, tôi tán thành chủ trương này. Nhưng xây dựng đề án thì phải xem xét mối quan hệ của đề án với các vấn đề căn bản khác của giáo dục, nói cách khác là phải xem xét trong tổng thể. Khi tổng thể rõ rồi thì mới đặt vấn đề xây dựng đề án chương trình phổ thông vì chương trình phổ thông phụ thuộc vào mục tiêu, hệ thống triết lý giáo dục.

Đây là vấn đề không đơn giản, không chỉ của riêng ngành giáo dục mà liên quan tới cả xã hội. Giáo dục là đào tạo ra con người, tạo ra nguồn nhân lực cho xã hội.

Trong tình hình đất nước phát triển và bối cảnh quốc tế như thế này thì vấn đề này rất lớn. Vì vậy, để có một đề án giáo dục tổng thể gồm những vấn đề căn bản toàn diện thì phải có một tổ chức giúp cho Đảng, Nhà nước giúp giải quyết những vấn đề đặt ra đó. Đó có thể là một tổ chức như Ủy ban cải cách giáo dục, gồm những nhà khoa học uy tín trong và ngoài ngành giáo dục. Yêu cầu của thời đại ngày nay rất cao, càng không thể làm qua loa được. Phải làm kỹ lưỡng và nghiêm túc.

Cải cách giáo dục lần này không chỉ nhằm khắc phục những yếu kém mà nhằm nâng chất lượng giáo dục phục vụ cho được nhiệm vụ chính trị giai đoạn từ nay đến năm 2020 và phải xa hơn nữa.

Do vậy, cần phải làm một cách kỹ lưỡng và nghiêm túc. Giáo dục là yếu tố hàng đầu quyết định sự phát triển, sự tiến lên của đất nước nhưng cần phải làm khẩn trương vì giáo dục phổ thông của mình chậm tiến hơn so với các nước.

Với con số 70.000 tỷ đồng để thực hiện đề án đổi mới này, theo bà có lớn không?

Khi Bộ GD-ĐT đưa ra Đề án đổi mới chương trình sách giáo khoa với con số kinh phí dự kiến 70.000 tỷ đồng, thực ra nghe con số thì to tát nhưng theo tôi khoan tính tới cái đó. Vấn đề làm thế nào để có chất lượng thực sự.

Tuy nhiên, nếu bỏ ra 70.000 tỷ đồng mà tạo ra được một hướng chuyển động mới cho cả hệ thống giáo dục, tạo ra sự đổi mới mạnh mẽ, căn bản và toàn diện, tạo ra được nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước thì cũng không phải là “đắt”. Nhưng tôi e là với cách xây dựng đề án đổi mới giáo dục phổ thông như Bộ vừa công bố thì sẽ không đạt được những mục tiêu to lớn đó.

Yếu kém của mình về chương trình, SGK chính là do quanh quẩn trong ngành. Bây giờ để cải cách giáo dục thật tốt phải có quan điểm mới chứ giao cả cho ngành giáo dục thì không đủ sức làm. Đây là vấn đề lớn của văn hóa là nền tảng của đất nước chứ không phải của một ngành.

70.000 tỷ đồng để đổi mới giáo dục không phải là “đắt”. (Ảnh: Việt Hưng)

Đặt ra một bộ sách giáo khoa là không ổn!

Trong dự thảo Đề án đổi mới, Bộ GD-ĐT cũng thừa nhận rằng chất lượng giáo dục phổ thông hiện nay còn thấp, chương trình phổ thông chưa được xây dựng một cách hoàn chỉnh, SGK còn nhiều lỗi…Theo bà, chúng ta cần phải khắc phục như thế nào thực trạng này?

Nói về thực trạng giáo dục phổ thông của mình hiện nay còn nặng về dạy chữ, yếu về giáo dục nhân cách. Ngay dạy chữ có những cái không cần thiết, cái cần thì lại không có. Bây giờ trong tình hình mới, khoa học phát triển thì phải dạy về phương pháp tư duy, phương pháp học chứ không phải dạy phương pháp tiếp thu một cách thụ động.

Hơn nữa, kỹ năng thực hành của chúng ta còn yếu. Cải cách là phải khắc phục vấn đề này, đồng thời yêu cầu phải cao hơn nữa về nhân cách, về kiến thức, về phương pháp tư duy.

Theo tôi, đổi mới thế nào thì cũng phải xác định rõ mục tiêu. Mục tiêu đào tạo con người giờ khác trước rồi, không thể nói chung chung mà phải nói đến con người có nhân cách đạo đức, có phương pháp tư duy, con người của năng lực, hành động. Nói “đổi mới toàn diện” giáo dục phổ thông nhưng không thể không nhìn tới đại học, dạy nghề. Kiểu thi vào đại học như hiện nay thì phổ thông khó đạt được mục tiêu đề ra. Không chỉ chăm chăm đi thi đại học mấy môn thuộc bài. Cải cách giáo dục ở đây không phải con người thuộc bài mà con người phải có tư duy khả năng để hành động.

Năm 2010, tôi và các cộng sự đã xuất bản cuốn sách: “Thử bàn về chất lượng giáo dục phổ thông trong 10 – 15 năm tới”, đã nói rất rõ về vấn đề này.

Có ý kiến cho rằng chúng ta chỉ cần chỉnh sửa bộ SGK hiện hành và đầu tư một số tiền để đào tạo đội ngũ chuẩn giáo viên thì theo bà hướng đó có được không?

Tôi cho rằng, mục đích của chúng ta là đào tạo ra con người có đủ phẩm chất năng lực để xây dựng và phát triển đất nước. Chương trình thì cũng không bỏ hoàn toàn mà vẫn có cái kế thừa.

Với Đề án đổi mới nếu không bàn rõ ràng về mục tiêu, định hướng giáo dục phổ thông thì không thể biết thế nào mà sửa được. Xây dựng chương trình khó lắm, nó đòi hỏi phải có hệ thống chứ không thể cắt khúc được. Chương trình giáo dục ở nhiều nước được coi như một đạo luật. Còn SGK của họ không phải một cuốn mà nhiều cuốn. Đề án của Bộ GD-ĐT đặt ra vấn đề 1 bộ SGK là không được rồi.

Trong những năm tháng làm lãnh đạo ngành giáo dục, bà cũng đã thực hiện cuộc cải cách giáo dục. Vậy bà có bài học kinh nghiệm chia sẻ cho đề án đổi mới giáo dục sắp tới?

Thật ra điều kiện lúc đó khó khăn lắm, không có gì hết. Bác Phạm văn Đồng lúc đó nói, cải cách giáo dục không có tiền mà làm được mới giỏi. Cái khó lúc bấy giờ là ở chỗ đó. Đội ngũ khoa học của mình lúc đó còn mỏng, yếu do tình hình hạn chế của thời sự lúc đó. Khuyết điểm của mình là không quan tâm đúng mức tới cải cách sư phạm. Bây giờ có điều kiện tốt hơn cho nên cần phải tham khảo tập hợp trí tuệ của các nhà khoa học trong nước và ngoài nước thì mới làm tốt được chứ một mình ngành giáo dục không kham nổi.

Xin trân trọng cảm ơn bà!

Hồng Hạnh (Theo Dantri)