Theo kế hoạch, năm học tới học sinh cả nước sẽ sử dụng một bộ sách giáo khoa (SGK) thống nhất. Vấn đề cần thiết đặt ra là, nên có giải pháp nào nhằm tận dụng các bộ sách hiện hành để không bị lãng phí.
Trong các cuộc thảo luận gần đây về việc thống nhất một bộ sách chung thay vì giữ nhiều bộ, đã có nhiều ý kiến chính thức và từ chuyên gia bàn về việc tái sử dụng hoặc ít nhất giữ bản quyền sử dụng các bộ sách hiện có, để tránh lãng phí. GS.TS Lê Anh Vinh (Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam) từng nhấn mạnh rằng việc tái sử dụng SGK là hợp lý, nhiều nước có SGK miễn phí đều áp dụng tái sử dụng trong nhiều năm. Một số đại biểu tham gia chuẩn bị dự thảo luật SGK đã đề xuất những bộ sách hiện đang lưu hành nếu không được chọn vào “bộ chung” có thể được giữ lại, không bị cấm, mà dùng làm tài liệu tham khảo cho giáo viên, học sinh, phụ huynh.
Sáu góp ý về hướng xử lý khả thi
Một là, cơ sở dữ liệu cho việc biên soạn một bộ SGK thống nhất. Dù không còn được dùng đại trà cho năm tới, song những bộ sách hiện hành (gồm 3 bộ: Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức với cuộc sống và Cánh diều) sẽ là cơ sở dữ liệu rất hiệu quả cho việc biên soạn một bộ SGK thống nhất theo dự kiến. Theo dõi ý kiến dư luận xã hội trên các diễn đàn báo chí, chúng tôi thấy rất nhiều ý kiến đề xuất soạn một bộ sách chung từ sự tổng hợp ưu điểm của ba bộ sách hiện hành. Bởi vì, sau nhiều năm giảng dạy, giáo viên thấy rất rõ những ưu điểm và những hạn chế, bất cập của từng bộ sách. Cũng có thể coi các bộ sách này là nguồn minh chứng thực nghiệm, nhằm so sánh đối chiếu với SGK mới sắp soạn. Điều này sẽ giúp nhóm biên soạn bộ sách thống nhất không lặp lại sai sót và tiếp thu điểm mạnh của mỗi bộ.
Hai là, tái sử dụng làm tài liệu tham khảo – không coi như “phế phẩm”. Các bộ sách hiện hành có nhiều ưu điểm vượt trội nhiều mặt, như về cách tiếp cận chương trình đặt ra, về bài tập, ngữ liệu, hình ảnh, phương pháp… Cho nên, nếu coi nó là “phế phẩm” sau khi không đưa vào sử dụng trong nhà trường là một sự hoang phí rất lớn. Với sự công phu biên soạn của các nhóm, chúng hoàn toàn có thể được dùng làm sách tham khảo cho giáo viên, học sinh. Đặc biệt với các môn như ngữ văn, lịch sử, sinh học, giáo dục công dân… Chỉ xét riêng ở môn ngữ văn, các bộ sách này có nhiều ngữ liệu rất mới, rất hay, có thể tham khảo để cho học sinh luyện tập, giáo viên ra đề kiểm tra. Giải pháp khả thi là, nhà trường thu gom đưa vào sử dụng trong thư viện trường để học sinh và giáo viên tham khảo. Hơn nữa, các bộ sách này là nguồn bài tập dồi dào, tư liệu phong phú, nó giúp hỗ trợ cho nhà trường trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi, dạy chuyên đề hoặc dạy học phân hóa…
Ba là, tái biên tập thành sách bài tập, sách rèn luyện kỹ năng. Hiện nay rất nhiều giáo viên, nhiều trường học có chủ trương biên soạn tài liệu giảng dạy riêng để phù hợp với đối tượng học sinh của mình. Nếu biết tận dụng thì ba bộ sách này sẽ là nguồn tư liệu vô cùng phong phú. Nhiều nội dung trong các bộ sách có thể biên tập lại thành sách bài tập, sổ tay kiến thức, tài liệu tự học. Hoặc có thể tích hợp xuất bản dưới dạng tài liệu bổ trợ sử dụng theo bộ sách thống nhất. Điều này vừa tránh lãng phí, vừa khai thác tối đa thành quả biên soạn.
Bốn là, chuyển đổi thành tài nguyên số. Tận dụng số hóa SGK từ các bộ sách này, các nhà xuất bản, nhóm biên soạn, nhà trường, giáo viên và học sinh có thể số hóa bài tập, video minh họa, học liệu số, mô phỏng… phục vụ cho việc học tập. Chẳng hạn, nhà trường có thể tích hợp vào nền tảng học tập trực tuyến, ngân hàng câu hỏi, bài tập. Như vậy, các nội dung này sẽ tiếp tục phục vụ việc dạy và học của giáo viên, học sinh thay vì bị “xếp kho”.
Năm là, tận dụng vào trong công tác bồi dưỡng giáo viên. Các bộ SGK hiện hành có sự thống nhất về chương trình tổng thể, chương trình môn học, yêu cầu cần đạt, song vẫn cho thấy cách tổ chức bài học khác nhau. Cho nên, đây là tư liệu quý để giúp tập huấn giáo viên về phương pháp dạy học đa dạng. Có thể so sánh, đối chiếu, rút kinh nghiệm về thiết kế bài học, giúp cho việc xây dựng chuyên đề dạy học linh hoạt. Điều này có giá trị với chương trình phát triển năng lực hiện nay.
Sáu là, dùng cho các hoạt động trải nghiệm, câu lạc bộ, bồi dưỡng học sinh, tái xuất bản có chỉnh lý để bán ra thị trường dưới dạng sách tham khảo. Nhiều bài đọc, bài thực hành, thí nghiệm, hoạt động trải nghiệm trong các bộ sách hiện hành rất hay. Chúng có thể được tận dụng để tổ chức câu lạc bộ văn học, khoa học, bồi dưỡng học sinh giỏi, tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp hoặc cung cấp ngữ liệu cho dự án học tập. Mặt khác, nếu có nhu cầu, nhà xuất bản có thể biên tập lại để tái xuất bản với nhãn “Tài liệu tham khảo theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018”. Như vậy sách vẫn có “đời sống riêng” trên thị trường.
Những băn khoăn về hiệu quả khi “tái sử dụng”
Đa số giáo viên khi được hỏi đều thể hiện lo ngại rằng “nếu tái sử dụng SGK cũ mà lại không đảm bảo chất lượng, không được cập nhật về chương trình học, thi cử, đánh giá theo chuẩn của sách thống nhất mới thì có thể bị ảnh hưởng về hiệu quả”. Hoặc “học sinh vì lệ thuộc nhiều vào sách cũ sẽ khó tiếp cận nội dung mới, sự thống nhất của sách mới”, giáo viên một trường THPT tại phường Đức Nhuận (TP.HCM) nêu suy nghĩ.
Trong khi đó, nếu nhìn theo hướng ngược lại, ý kiến từ nhiều giáo viên cho rằng, chính cách dạy học và thi cử lệ thuộc quá nhiều vào một bộ SGK như lâu nay sẽ sớm “khai tử” các bộ sách hiện hành nếu không còn sử dụng. Một giáo viên dạy môn ngữ văn THPT tại Đồng Nai cho rằng: “Tận dụng sách cũ để đưa vào nhà trường là một việc làm rất khó. Vì chỉ một bộ sách chính thức thôi đã đủ quá tải về kiến thức cho thầy và trò rồi, nói chi đến việc tích hợp thêm nhiều kiến thức sách khác”. Vì vậy, để tận dụng được các bộ sách này đòi hỏi đến sự đột phá và mạnh dạn từ các trường, trong đó quan trọng nhất là xây dựng kế hoạch bài học và đổi mới kiểm tra đánh giá. Bên cạnh đó, chính sách pháp luật Nhà nước cũng chưa có văn bản bàn đến vệc tái sử dụng sách cũ như thế nào. Vì vậy, việc tái sử dụng ba bộ sách cũ khi dùng chung một bộ sách mới sẽ khả thi ra sao còn tùy thuộc vào cơ chế quản lý “khéo”.
Tóm lại, việc tái sử dụng các bộ sách cũ khi áp dụng bộ sách chung có nhiều ý kiến ủng hộ, đặc biệt nếu mục tiêu là tránh lãng phí, tận dụng các nguồn lực đã đầu tư. Tuy nhiên, để làm được điều đó cần có cơ chế rõ ràng: Ai quản lý? Ai chịu trách nhiệm tái sử dụng? Ai đảm bảo quyền lợi tác giả, bảo đảm chất lượng? Tránh tình trạng ý thức thì có, hô hào rồi bỏ đó, mà tri thức từ sách cũ thì âm thầm mất đi!
Trần Nhân Trung
Bình luận (0)