Dùng thuốc xem “đát”

Với thuốc, thay vì dùng chữ hạn dùng, nhiều người lại quen gọi là “đát” xuất phát từ tiếng Tây đã dùng lâu đời là date.

Lưu ý thuốc hết hạn dùng sẽ không còn giữ được các tính chất cần thiết như đã đăng ký trong tiêu chuẩn chất lượng, mặc dù vẻ bề ngoài, đặc tính cảm quan của thuốc không có sự thay đổi. Nhiều người thấy thuốc bề ngoài còn tốt nghĩ rằng thuốc quá hạn dùng trong thời gian ngắn không sao nên cứ dùng, nhưng thực tế có thể gặp nguy hiểm.

Thuốc quá hạn dùng không chỉ giảm hoặc mất tác dụng điều trị mà còn có thể gây độc. Điển hình là thuốc kháng sinh Tetracyclin, quá hạn dùng trở thành chất độc gây hại thận.

Để xác định hạn dùng của một loại thuốc, nhà sản xuất không ấn định bừa mốc thời gian nào đó mà phải thử độ ổn định của thuốc. Đó là tập hợp các thí nghiệm với độ tin cậy cao được thiết kế để xác định tuổi thọ và hạn dùng của thuốc.

Người ta thường dùng phương pháp thử độ ổn định cấp tốc: thử thuốc trong vòng ba tháng ở điều kiện môi trường khắc nghiệt với nhiệt độ cao đến 50OC, độ ẩm 75% để suy diễn ra tuổi thọ và hạn dùng của thuốc trong thực tế điều kiện môi trường bình thường.

Bên cạnh đó còn có phương pháp thử độ ổn định dài hạn, tức theo dõi độ ổn định của thuốc với điều kiện tồn trữ, bảo quản trong thực tế cho đến khi thuốc bị sút giảm chất lượng để xác định hạn dùng (có thể theo dõi đến 2-3 năm). Phương pháp thử dài hạn cho kết quả tin cậy, thường một số chế phẩm văcxin hay thuốc là hormon cần chọn điều kiện thích hợp để thử theo phương pháp này.

Một số yếu tố liên quan đến độ ổn định của thuốc như: nhiệt độ, độ ẩm, độ chiếu sáng… Vì vậy, muốn thuốc tốt phải tuân thủ các nguyên tắc bảo quản. Như khi mua thuốc về không dùng ngay thì nên để nơi có nhiệt độ mát, khô ráo, không bị ánh nắng chiếu vào.

Có thuốc nếu để nơi nóng sẽ thấy ngay biến đổi có hại là hư hỏng dạng bào chế: thuốc dạng kem bị vữa hay vón cục, thuốc lỏng dạng hỗn dịch bị phân lớp, lớp nước ở trên còn lớp đặc đóng cặn ở dưới. Có chị em trữ thuốc ngừa thai loại viên uống trong phòng tắm với mục đích để không quên việc uống thuốc. Chính việc trữ thuốc trong phòng tắm sẽ hại thuốc vì đây là môi trường có độ ẩm cao, hơi nước sẽ ngấm vào thuốc làm giảm chất lượng.

Vẫn còn nhiều người không thấy được tầm quan trọng của hạn dùng đối với thuốc. Nhiều người trữ lọ thuốc bổ chứa mấy trăm viên vitamin, chất khoáng, dùng một thời gian thì ngưng, sau đó lại uống tiếp khi thuốc vừa hết hạn dùng. Nhìn bề ngoài thấy viên thuốc vẫn còn bóng lưỡng, màu sắc vẫn tươi, cho rằng dùng chắc chẳng sao thế là tiếp tục dùng để không lãng phí.

Một số thuốc có đến hai hạn dùng. Đó là các thuốc không phân liều, được dùng nhiều lần. Điển hình là thuốc nhỏ mắt, ngoài hạn dùng ghi trên bao bì, hộp, nhãn thuốc (hạn dùng khi thuốc chưa được mở) còn có hạn dùng nữa phải tính khi lọ thuốc nhỏ mắt được mở ra sử dụng, đó là sau 15 ngày dùng thuốc, nếu thuốc còn thừa phải bỏ đi vì sau nhiều lần sử dụng lọ thuốc có nguy cơ bị nhiễm vi khuẩn, nấm mốc.

Thuốc nước tiêm hay uống dùng nhiều lần cũng thế, sau khi dùng cho một đợt điều trị (có thể sau một ngày hay một tuần) còn thừa phải bỏ đi, chứ đừng căn cứ vào hạn dùng được ghi mà để dành dùng sau này là nguy hiểm.

PGS.TS NGUYỄN HỮU ĐỨC (Đại học Y dược TP.HCM)

Theo TTO