Fukuzawa Yukichi – Nhà cải cách Nhật Bản với tư tưởng tiến bộ: Kỳ 1: Những thăng trầm trong cuộc đời

Fukuzawa Yukichi sinh ngày 10-1-1835. Gia đình của Fukuzawa sinh sống tại vùng Dojima, thuộc tỉnh Osaka. Vào thời bấy giờ thì đây chính là trung tâm giao thương của Nhật Bản, thế nhưng cha của ông, ngài Fukuzawa Hyakusuke không phải là một thương nhân mà lại là một võ sĩ Samurai cấp thấp theo hầu Okudaira Daizen-no-Taifu – lãnh chúa gia tộc thuộc dòng dõi Samurai tại Nakatsu – nay thuộc tỉnh Kyushu. Đây thật sự không phải là một công việc có thể mang lại sự giàu sang cho gia đình và địa vị cao quý cho bản thân, thế nhưng ông Hyakusuke vẫn tận tụy hoàn thành tốt công việc của mình cho đến ngày mà ông đột ngột rời khỏi cõi đời ở tuổi 44, khi cậu bé Yukichi vừa tròn 18 tháng tuổi. Cái chết quá bất ngờ của người đàn ông trụ cột gia đình đẩy bà góa phụ Jun Fukuzawa, cũng là con gái dòng dõi Samurai của gia tộc tại Nakatsu, cùng những đứa con vào một tình cảnh vô cùng khó khăn. Dù có khoản trợ cấp nhưng con số ít ỏi ấy không thể nào giúp gia đình Fukuzawa cải thiện được hoàn cảnh bi đát, từng thành viên trong gia đình phải làm mọi công việc để có thể trang trải cuộc sống hàng ngày. Bản thân cậu con trai út Fukuzawa, tuy chỉ mới là một chú nhóc nhưng cũng phải làm nghề sửa giày cùng vô số nghề vặt khác để phụ giúp gia đình. Và tất nhiên là hoàn cảnh lúc bấy giờ thì việc cắp sách đến trường đối với Yukichi gần như là điều không tưởng.

Ở tuổi 14, lứa tuổi mà những đứa trẻ khác đã ngồi ở ghế nhà trường được gần 10 năm thì cậu bé Fukuzawa Yukichi mới được cắp sách đến trường. Cần phải nói thêm về hệ thống giáo dục của Nhật Bản thời bấy giờ là rất hạn chế, chỉ có con cháu của dòng dõi Samurai cao quý mới có thể tiếp cận được những chương trình giáo dục cao cấp, còn con cháu của dân thường, hay thậm chí dòng dõi của các Samurai cấp thấp, cũng không thể được vào học các ngôi trường danh giá này. Ngay từ những ngày đầu được đến trường, Yukichi liền bộc lộ tố chất của mình. Cậu vượt trội trong học vấn đối với các bạn bè đồng trang lứa. Và cũng chính trường học đã giúp cậu nhận ra được sự phân cấp rõ rệt giữa các tầng lớp trong xã hội Nhật Bản thời bấy giờ, một con cháu dòng dõi Samurai cấp thấp như cậu luôn bị đưa ra làm trò cười cho con cháu quan lại quyền quý.

Mùa hè 1853, một phái đoàn Hoa Kỳ đặt chân đến Nhật Bản và tạo ra một cơn chấn động đối với toàn thể đất nước, từ những Samurai cho đến người dân thường. Đối với Fukuzawa Yukichi thì đây cũng là một bước ngoặt khi anh trai của Yukichi, cũng là người tiếp quản nhiệm vụ của cha, đề nghị ông đến Nagasaki học tiếng Hà Lan với mục đích lĩnh hội kỹ thuật chế tạo súng của người phương Tây. Nhận thấy đây là một cơ hội hiếm có, Fukuzawa ngay lập tức chấp thuận gợi ý của anh trai dù trong lòng vẫn có chút hoài nghi. Đến Nagasaki, ông trở thành học trò kiêm hầu cận của con trai quan nhiếp chính Nakatsu, người cũng đến đây với cùng mục đích như Fukuzawa. Mặc dù tiến trình học tiếng Hà Lan của ông không có nhiều tiến bộ đáng kể nhưng lại khiến cho người thừa kế của quan nhiếp chính Nakatsu mang lòng ganh ghét. Hắn giở mọi âm mưu khiến Fukuzawa phải rời khỏi Nagasaki mặc dù bản thân Fukuzawa đã phát hiện được tất cả chỉ là âm mưu nhằm cản bước tiến của ông. Ông đến Edo để tiếp tục theo học tiếng Hà Lan. Một năm sau đó, ông trở thành học viên ưu tú của Viện Tekijuku và từ đây con đường học vấn của Fukuzawa bắt đầu có những bước tiến thật sự nổi bật.

Những đóng góp cho đất nước

Mùa xuân năm 1860, sau khi tình nguyện phục vụ cho Đô đốc Kimura Yoshitake (1830-1901), Fukuzawa lần đầu tiên được đặt chân đến Hoa Kỳ. Nhưng chuyến xuất ngoại đóng vai trò quan trọng nhất và có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất đối với Fukuzawa, đó chính là khi ông được cử sang châu Âu để thực hiện sứ mệnh điều đình với chính quyền các nước châu Âu. Cuộc thương lượng thất bại nhưng đối với bản thân Fukuzawa, được chu du khắp châu Âu, qua các quốc gia như Pháp, Anh, Hà Lan, Đức, Nga và Bồ Đào Nha đã giúp cho ông được mở rộng tầm mắt về sự phát triển của nền văn minh tiến bộ phương Tây, đồng thời cũng giúp ông nhận ra được nhiều tư tưởng tiến bộ mà sau này đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình thay da đổi thịt của đất nước Nhật Bản tiến bộ.

Trở về Nhật Bản sau những lần chu du ngoại quốc, Fukuzawa bắt tay vào công cuộc cải cách đất nước về tất cả các mặt như kinh tế, xã hội, chính trị mà đặc biệt là giáo dục. Ông đặc biệt coi trọng sự nghiệp giáo dục và luôn xem đó là trọng tâm trong công cuộc đổi mới đất nước. Do vậy, ông đã mở trường học Keio Gijuku, mà sau này phát triển thành ĐH Keio tại Tokyo. Đây là ngôi trường đầu tiên không thuộc chính quyền và cũng là nơi cung cấp cho đất nước Nhật Bản rất nhiều nhà lãnh đạo tài ba về nhiều lĩnh vực như kinh tế, chính trị, giáo dục và xã hội. Ngoài ra, Fukuzawa còn dồn rất nhiều tâm huyết vào công việc viết sách báo nhằm phục vụ cho công tác tuyên truyền, giáo dục tư tưởng cho người dân. Ông là tác giả của hơn 100 quyển sách giải thích cũng như truyền bá những hệ tư tưởng tiến bộ về chính trị, kinh tế, ngoại giao, giáo dục, quyền phụ nữ và còn nhiều khía cạnh khác trong xã hội. Mặc dù có nhiều đóng góp vô cùng to lớn đối với đất nước nhưng Fukuzawa Yukichi vẫn một mực từ chối tất cả những lời mời, những chiếc ghế đầy quyền lực trong bộ máy chính quyền, mặc cho rất nhiều học giả cùng hội cũng như các môn đệ của ông giữ các trọng trách quan trọng trong Chính phủ Minh Trị.

Fukuzawa luôn thể hiện sự xuất sắc của mình trong học vấn cũng như sự tiến bộ tư tưởng. Chính những phẩm chất ấy đã giúp ông trở thành một trong những nhân vật có tầm ảnh hưởng cực kỳ to lớn đối với sự phát triển của đất nước Nhật Bản.

Minh Hiền