Giảm thiểu bạo lực bằng cách “hóa giải” cảm xúc tiêu cực

Áp lực từ học hành, thi cử; tác động thường xuyên từ mạng xã hội; va chạm thường xuyên trong các mối quan hệ với bạn bè, gia đình, xã hội, dễ khiến học sinh ngày nay luôn gặp phải những tình huống “có vấn đề”. Nếu không kiểm soát được bản thân thì dễ dẫn đến những hành động tiêu cực, sẽ gây ra hậu quả khó lường.

Theo tác giả, khi kiểm soát tốt cảm xúc bản thân sẽ giúp học sinh hóa giải những cơn tức giận, tạo ra sự thăng bằng về tâm lý, thúc đẩy và tạo ra năng lượng tích cực cho quá trình học tập (ảnh minh họa). Ảnh: TL

Vậy làm thế nào để “hóa giải” những cảm xúc tiêu cực nói trên?

Tình trạng bạo lực học đường ngày càng tăng

Theo ông Đặng Hoa Nam (Cục trưởng Cục Trẻ em, Bộ LĐ-TB&XH), trong 4 tháng đầu năm 2023, chỉ tính riêng các cuộc gọi đến Tổng đài Quốc gia bảo vệ trẻ em đã có 111 cuộc gọi liên quan đến bạo lực học đường, tăng 11% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong khi đó, theo thống kê của Bộ Công an, mỗi tháng có hơn 1.000 thanh thiếu niên phạm tội. Trước đây, tội phạm giết người trong độ tuổi từ 30 đến dưới 45 chiếm số lượng cao nhất. Hiện giờ giảm còn 34% so với 41% của độ tuổi 18 đến dưới 30. Trong đó, có hơn 75% các trường hợp bạo lực mà đối tượng là học sinh và sinh viên. Tình trạng này đang có dấu hiệu trẻ hóa và mức độ ngày càng nghiêm trọng.

Nguyên nhân nào dẫn đến thực trạng trên? Theo chúng tôi, việc giới trẻ hiện nay không làm chủ được bản thân, thiếu ý thức kiềm chế và không biết cách kiềm chế trong những tình huống “có vấn đề” về giao tiếp là đầu mối quan trọng. Các chuyên gia tâm lý lý giải, lúc này “khổ chủ” cần đến cách ứng xử thông minh, gọi là cảm xúc trí tuệ. Trí tuệ cảm xúc là kỹ năng hiểu biết cảm xúc bản thân, hiểu và nhận biết cảm xúc của người khác; là kỹ năng điều khiển cảm xúc bản thân hướng vào việc có ích, kiểm soát và điều chỉnh cảm xúc người khác. Kiểm soát tốt cảm xúc bản thân, giúp học sinh hóa giải những cơn tức giận, tạo ra sự thăng bằng về tâm lý, thúc đẩy và tạo ra năng lượng tích cực cho quá trình học tập, cuộc sống. Qua đó giúp cuộc sống của học sinh hạnh phúc và thành công hơn.

Cách “hóa giải” cảm xúc tiêu cực

Theo ThS. Nguyễn Thị Hường (chuyên viên tư vấn tâm lý của Trường THPT Tây Thạnh, Q.Tân Phú, TP.HCM), có một số biện pháp quản lý cảm xúc, giúp học sinh điều tiết bản thân, “hóa giải” những cơn nóng giận. Cụ thể, thay đổi hành động để cảm xúc luôn tươi mới là giải pháp hữu hiệu đầu tiên. Theo ThS. Nguyễn Thị Hường, có hai dạng hoàn cảnh mà học sinh thường bị tác động. Một là, học sinh bị ảnh hưởng lâu dài, sự việc đã xảy ra từ 1 đến 2 tuần, hoặc dài hơn. Hai là, những tác động tiêu cực tức thời đến học sinh. Với hoàn cảnh thứ nhất, những lời khuyên cho học sinh là: Phải biết dừng lại những suy nghĩ tiêu cực. Chuyển cảm xúc tiêu cực của mình thành những suy nghĩ tích cực. Hãy áp dụng những “từ khóa” cho suy nghĩ như là “may mà”, “mừng quá”… Hãy tưởng tượng đến sự việc có thể tồi tệ hơn để an ủi hoàn cảnh. Hãy biết thay đổi hành động, sẽ dẫn đến thay đổi cảm xúc. Nhận thức tạo ra cảm xúc, cảm xúc tạo động lực cho hành động. Nhưng hành động cũng có tác động ngược lại đến cảm xúc, giúp thay đổi cho cảm xúc. Ví dụ, khi bị thất tình thì đi cắt tóc, đi làm đẹp để thay đổi tâm trạng. Khi bị điểm kém thì rủ bạn bè đi xem phim, đi ăn uống… Khi các em thay đổi hành động mới, cảm xúc cũng trở nên tươi mới hơn. Ở hoàn cảnh thứ hai, ThS. Nguyễn Thị Hường khuyên rằng: Khi cơn giận đến đột ngột, chúng ta cần có những cách để kiểm soát cơn giận ngay lập tức. Cách đó có thể là: Thứ nhất, phản ứng chậm lại một nhịp: Hít thở sâu, nuốt nước bọt, quay mặt đi chỗ khác, uống nước, nhắm mắt, nắm chặt tay… Thứ hai, bùng nổ cảm xúc an toàn: Bóp chặt chai nước, cạnh bàn, song sắt cửa sổ, vo tờ giấy… Tất cả những vật vô hại ở gần chúng ta nhất để giải phóng năng lượng của đôi tay lên các vật vô hại. Có thể bùng nổ bằng ngôn ngữ bằng cách nói ra cảm xúc của bản thân “tôi tức giận, tôi khó chịu, tôi thất vọng”, hoặc la hét ở chỗ vắng vẻ. Thứ ba, bùng nổ trong tưởng tượng: Nhắm mắt lại, tưởng tượng mình phản ứng, sau đó mở mắt, mỉm cười và thở dài. Thứ tư, khóc: Là một chiếc van an toàn để xả cảm xúc, nam sinh cũng có thể khóc. Tuy nhiên, đừng để nước mắt nhấn chìm lý trí.

“Hãy biết tận dụng những cơn bão giận dữ để rèn luyện cho mình bản lĩnh chế ngự cảm xúc, tính cách của chúng ta sẽ trưởng thành hơn trong bão táp”, ThS. Nguyễn Thị Hường (chuyên viên tư vấn tâm lý của Trường THPT Tây Thạnh, Q.Tân Phú) cho biết.

Chúng ta không thể thay đổi và kiểm soát những tác động của cuộc sống đến chúng ta, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát thái độ của mình đối với những sự việc tác động đó. “Hãy biết tận dụng những cơn bão giận dữ để rèn luyện cho mình bản lĩnh chế ngự cảm xúc, tính cách của chúng ta sẽ trưởng thành hơn trong bão táp”, ThS. Nguyễn Thị Hường cho biết.

Học sinh “hiến kế” giải pháp

Trong tiết hoạt động trải nghiệm – hướng nghiệp, giáo viên đưa ra vấn đề “làm sao quản lý cảm xúc bản thân và làm chủ mối quan hệ bạn bè”? Nhiều học sinh đã “hiến kế” rất hay, phù hợp tâm lý lứa tuổi, nhằm hạn chế tối đa những tình huống âm ỉ như “bom nổ chậm” dẫn đến xung đột bất thường. Một học sinh nữ lớp 11 cho rằng: “Khi bản thân em gặp những tình huống căng thẳng, khó kiềm chế và kiểm soát, em thường nghĩ đến gia đình, ba mẹ em. Nhờ tình cảm ba mẹ mà em sẽ kiềm chế hết sức, không ứng xử bạo động, vì nếu không sẽ làm phiền đến ba mẹ mình”. Đây là giải pháp hay, tâm lý giáo dục gọi là phép lấy “điểm tựa tinh thần”.

Những mâu thuẫn xung đột dù nhỏ nhặt giữa học sinh với nhau, nếu không giải quyết rốt ráo, lâu ngày sẽ “bùng cháy to hơn”. Cần giải quyết thế nào? Một học sinh nam cho biết: “Tự chính bản thân em sẽ nói chuyện trực tiếp với bạn. Không chia phe, kết nhóm trên mạng vì sẽ tạo ra mâu thuẫn lớn hơn. Khi em và bạn không tìm ra tiếng nói chung, thì cần tìm đến thầy cô, nhà trường và ba mẹ”. “Bằng mọi giá phải giải quyết dứt điểm mâu thuẫn, nếu không hậu quả sẽ khó lường”, học sinh này cho biết thêm.

Có một giải pháp mà nhiều học sinh cho là hiệu quả, nên áp dụng vào giao tiếp. Đó là luôn đặt mình vào người khác. Đặt mình vào người khác sẽ thấy được “nếu mình là họ” thì mình sẽ nghĩ gì, làm gì, nói gì. Như vậy sẽ dễ hiểu và cảm thông cho họ hơn. “Vì như một câu danh ngôn nào đó đã nói: Chúng ta hay trách người, nhưng nếu nghĩ lại, vì chúng ta cũng là người luôn đáng trách”, một học sinh nêu quan điểm.

Trần Nhân Trung