Giáo dục gia đình trong SGK: Cần tích hợp liên môn

Đó là khẳng định của ThS. Hồ Sỹ Anh, Viện Nghiên cứu giáo dục (Trường ĐH Sư phạm TP.HCM), khi trao đổi với Giáo dục TP.HCM. Ông cho biết:

– Nghị quyết Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT đã thể hiện rõ quan điểm mới của Đảng về gia đình và giáo dục gia đình. Trong mục tiêu tổng quát, nghị quyết đã khẳng định: “Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả”. Yêu gia đình được nhấn mạnh và đặt trước yêu Tổ quốc, yêu đồng bào…

– ThS. Hồ Sỹ Anh: Đơn cử như trong sách Tiếng Việt 1, tập 2, Nhà xuất bản Giáo dục (từ trang 55 đến 63), tuy được ghi là phần bài giảng về chủ điểm gia đình gồm các bài: Bàn tay mẹ, Cái Bống, Vẽ ngựa… nhưng hiểu cho sâu xa thì các bài học này đều “tréo ngoe” với ý định giáo dục về gia đình. Chẳng hạn bài Vẽ ngựa, ở đây ta thấy, bé vẽ hình con ngựa xấu là chuyện bình thường, nhưng bà lại hỏi: “Cháu vẽ con gì thế?” là có ý chê cười. Đáng lẽ bà phải động viên và khen, chê rõ ràng để bé không nhụt chí. Ở trang 109 đến trang 117, gồm các bài Ngưỡng cửa, Kể cho bé nghe, Hai chị em và Dê con nghe lời mẹ. Trong bài thơ Ngưỡng cửa có 4 câu thơ: “Nơi bố mẹ ngày đêm/ Lúc nào qua cũng vội/ Nơi bạn bè chạy tới/ Thường lúc nào cũng vui”. Ở đây ta thấy bố mẹ tất bật quá, niềm vui gia đình không có mà các em chỉ vui với bạn bè. Hay trong bài Hai chị em: Chuyện kể về hai chị em chơi với nhau, nhưng bất hòa, chị giận bỏ đi học bài, em ngồi chơi một mình và cảm thấy buồn chán. Như vậy, câu chuyện ở đây chưa giáo dục được cho trẻ tự giải quyết mâu thuẫn giữa quan hệ anh, chị em với nhau. Bài Kể chuyện bé nghe lại không liên quan gì đến gia đình mà kể về máy cày, ô tô, con vịt, máy bơm… Hoặc muốn đề cập tới chủ đề gia đình nhưng lại lấy ví dụ về câu chuyện cổ tích nước ngoài Cô bé quàng khăn đỏ. Quan hệ tình cảm bà cháu trong câu chuyện thể hiện rất mờ nhạt, chỉ thấy việc cô bé trùm khăn đỏ rạch bụng sói để cứu bà cũng là cách dạy mang tính bạo lực, điều mà trẻ em Việt Nam không nên học theo.

– Từ nội dung chương trình SGK cho tới phương pháp dạy và học phải xuất phát từ lòng yêu thương đối với trẻ em. Người biên soạn phải hiểu và tôn trọng nhân cách của trẻ, giúp trẻ có những nhận thức hài hòa, kèm theo những hành xử đúng trong các mối quan hệ gia đình. Cần đưa ra những bài học tôn trọng cá tính và năng khiếu riêng biệt của trẻ; triệt để áp dụng kỷ luật tự giác và tránh mọi hình phạt phạm đến nhân cách của trẻ. Sau đó, xây dựng chương trình tiểu học theo hướng tích hợp liên môn hoặc theo từng chủ điểm, nhấn mạnh chủ điểm gia đình. Chủ điểm này phải được lặp đi, lặp lại từ lớp 1 đến lớp 5 và những năm đầu của bậc trung học, nhưng ở các mức độ khác nhau; lớp sau cao hơn, mở rộng hơn lớp trước. Những bài học, những câu chuyện kể phải mang tính giáo dục cao, học sinh thực sự xúc động và khắc ghi.

Theo tôi, để việc giáo dục tình cảm gia đình trong SGK hiệu quả cần tích hợp liên môn tiếng Việt, đạo đức (đối với THCS là giáo dục công dân). Ở lớp 1 sẽ có những bài học về tình cảm ông bà, cha mẹ, anh chị em. Nói về công ơn cha mẹ và bổn phận đối với mọi người trong gia đình. Ở lớp 2 sẽ hướng giáo dục tình cảm gia đình cho các em ở các bài học về cô dì, chú bác, cậu mợ. Học về cách xưng hô, những cách quan tâm, chia sẻ trong họ hàng với nhau, để các em biết được bổn phận của mình đối với người trong họ hàng. Đến lớp 3 sẽ là những bài học tìm hiểu về gốc gác gia tộc, tổ tiên, họ nội, họ ngoại; anh em, chị em họ; anh em cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha, mồ côi cha mẹ… Riêng ở lớp 4 và lớp 5, khi các em đã có được nhận thức nhất định về các mối quan hệ gia đình thì sẽ đưa vào chủ điểm Bố mẹ và tài năng của con cái (bố mẹ là những người luôn bên cạnh các con để chia sẻ thành công hay thất bại của trẻ), trách nhiệm gia đình với xóm, làng xã, khu phố, với cộng đồng.

– Tất nhiên, ngoài yếu tố nhà trường và xã hội thì yếu tố gia đình đặc biệt quan trọng. Bởi chính cha mẹ biết được khởi điểm từ trẻ, biết được mỗi trẻ có một cá tính riêng và giúp chúng đạt đến một khả năng riêng. Vì thế cha mẹ cần có cách giáo dục trẻ ứng biến linh động tùy theo cá tính của con. Ngoài ra, cần tạo không khí thân yêu trong gia đình, vì đây là nhu cầu rất quan trọng của trẻ để chúng phát triển. Cha mẹ phải nêu gương tốt, đồng thời là người giải đáp thắc mắc cho trẻ về các mối quan hệ gia đình được đề cập trong SGK. Đồng thời mở rộng và chia sẻ theo cách đơn giản nhất để con trẻ hiểu được vai vế, tránh xưng hô không theo thứ bậc. Về kỷ luật, nên áp dụng hình thức kỷ luật tự giác, tức là để trẻ tự do hoạt động dưới sự hướng dẫn của cha mẹ. Cha mẹ còn là người bảo vệ cho trẻ, trước hết là ăn uống hợp vệ sinh, chống bệnh tật, hoặc giúp trẻ chống lại những gì nguy hiểm đến sinh mạng bằng cách ngăn cản hay trao cho chúng những kinh nghiệm tự vệ; bảo vệ con cái trước các tệ nạn xã hội, hay nghiện các trò chơi trong thế giới ảo. Chỉ khi giáo dục tình cảm gia đình từ gia đình thành công thì việc giáo dục tình cảm gia đình tại nhà trường mới thật sự hiệu quả.

LỘC SÂM (thực hiện)