Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2021–2025 đã ghi nhận những đóng góp quan trọng và hiệu quả từ lĩnh vực giáo dục. Tuy còn nhiều khó khăn, nhưng những kết quả bước đầu là nền tảng để hướng tới những bước tiến vững chắc hơn trong giai đoạn 2026–2030.
Những chuyển biến tích cực
Trong hệ thống các tiêu chí xây dựng NTM, giáo dục luôn là một trong những trụ cột then chốt. Không chỉ nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, giáo dục còn góp phần trực tiếp vào việc hoàn thành tiêu chí số 5 về trường học và tiêu chí số 14 về phổ cập giáo dục, xóa mù chữ ở cấp xã.
Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT), đến năm 2024, tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia trên toàn quốc đã tăng vọt lên 62,8% so với mức 10,9% năm 2020. Trong đó, mầm non đạt 66,9% chuẩn mức 1, tiểu học đạt 43,4%, THCS đạt 52,4%. Sự cải thiện đáng kể về cơ sở vật chất là một tín hiệu tích cực, đặc biệt ở những khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa, nơi điều kiện còn nhiều thiếu thốn.
Về phổ cập giáo dục, 95,6% xã trong cả nước đã đạt chuẩn tiêu chí giáo dục và đào tạo theo bộ tiêu chí xã NTM. Trong đó, gần như toàn bộ các xã duy trì phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 5 tuổi và 100% xã đạt chuẩn phổ cập THCS mức độ 2. Đồng thời, có 70,8% xã đạt chuẩn tiêu chí giáo dục trong bộ tiêu chí NTM nâng cao, vượt mục tiêu đề ra cho cả giai đoạn.
Ở cấp huyện, dù tiến độ đạt chuẩn còn chậm hơn, nhưng cũng đã có 50,5% số huyện đạt tiêu chí số 5 về giáo dục, và 20,3% đạt chuẩn huyện NTM nâng cao. Trong số đó, tỷ lệ trường THPT đạt chuẩn quốc gia mức 1 đạt 45,1%, còn trung tâm giáo dục nghề nghiệp – giáo dục thường xuyên đạt kiểm định chất lượng cấp độ 1 với tỷ lệ 64,5%.
Một điểm nổi bật khác là công tác xóa mù chữ. Giai đoạn 2021–2025, toàn quốc duy trì 100% tỉnh, thành phố đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 1, trong đó có tới 55/63 tỉnh đạt chuẩn mức độ 2. Tỷ lệ người trong độ tuổi 15–60 biết chữ tăng từ 97,85% năm 2020 lên 99,1% vào năm 2025.
Bên cạnh phổ cập giáo dục, công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn được triển khai mạnh mẽ. Gần 250.000 người được hỗ trợ đào tạo từ nguồn kinh phí chương trình xây dựng NTM. Nội dung đào tạo gắn với thực tiễn địa phương như sản xuất nông nghiệp hữu cơ, sơ chế nông sản, thương mại điện tử, sử dụng công nghệ số trong nông nghiệp… giúp người dân vừa học, vừa hành nghề, nâng cao năng suất và thu nhập.
Công tác tuyên truyền, huy động nguồn lực cũng được ngành giáo dục chú trọng. Từ các hội nghị, hội thảo, tập huấn chuyên đề đến truyền thông qua hệ thống loa đài, báo chí, cổng thông tin điện tử ngành, các nội dung về NTM, đặc biệt là giáo dục, được phổ biến rộng rãi. Nhiều địa phương đã biết tận dụng các trung tâm học tập cộng đồng để kết nối giáo dục với phát triển kinh tế, xã hội.
Tuy nhiên, chênh lệch giữa các vùng miền vẫn còn rõ rệt. Ở khi đồng bằng sông Hồng đạt 100% xã có trường học đạt chuẩn, thì miền núi phía Bắc chỉ đạt 71,6%. Vấn đề thiếu giáo viên, thiếu phòng học kiên cố, thiếu chính sách duy trì hỗ trợ sau khi đạt chuẩn vẫn hiện hữu ở nhiều nơi. Công tác báo cáo dữ liệu cũng chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến giám sát và đánh giá chất lượng.
Định hình chiến lược giai đoạn 2026-2030
Tại Hội nghị tổng kết các nội dung về giáo dục thuộc chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM tổ chức ngày 12-9 tại TP.Đà Nẵng, Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Lê Tấn Dũng nhấn mạnh: “Trong giai đoạn 2026–2030, GD-ĐT phải tập trung hiện đại hóa, nâng cao chất lượng, trọng tâm là phát triển phẩm chất, năng lực người học, tạo đột phá về nguồn lực, động lực và không gian mới cho phát triển giáo dục và đào tạo, đảm bảo cơ hội bình đẳng cho mọi người, nhất là vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi”.
Cùng với đó, Bộ GD-ĐT xác định một loạt mục tiêu cụ thể: 100% cơ sở giáo dục đạt chuẩn cơ sở vật chất; phổ cập giáo dục mầm non từ 3 tuổi; nâng tỷ lệ học sinh đi học đúng độ tuổi cấp THCS lên 97%; hoàn thành cấp THPT đạt 95%; đảm bảo tất cả học sinh tiểu học học 2 buổi/ngày…
Đặc biệt, một mô hình mới sẽ được triển khai thí điểm trường trung học nghề. Thứ trưởng Lê Tấn Dũng cho biết: “Loại hình này vừa đảm bảo học sinh có kiến thức phổ thông, vừa được đào tạo nghề, đồng thời vẫn đủ điều kiện dự thi tốt nghiệp THPT. Đây là bước đi nhằm hiện thực hóa mục tiêu phổ cập trung học phổ thông và tương đương”.
Một hướng đi mới nữa là đưa công nghệ số, giáo dục thông minh và chuyển đổi số vào từng ngõ ngách nông thôn. Từ thiết kế nền tảng học trực tuyến, tập huấn kỹ năng số cho giáo viên, đến xây dựng hệ thống kiểm định chất lượng theo chuẩn đầu ra – tất cả đều nhằm đưa giáo dục nông thôn theo kịp xu thế.
Để đạt được mục tiêu, Bộ GD-ĐT cũng đề xuất hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến giáo dục, xóa mù chữ, phổ cập và giáo dục nghề nghiệp. Các chính sách cần đồng bộ từ Trung ương tới địa phương, đặc biệt là cơ chế phân bổ nguồn lực ưu tiên cho các xã khó khăn.
Bên cạnh đó, công tác kiểm tra, giám sát, đánh giá sẽ được đẩy mạnh, theo hướng tập trung vào chất lượng thực tế thay vì chỉ số hình thức. Việc công nhận xã NTM, huyện NTM cũng cần đảm bảo thực chất, bền vững và phù hợp đặc thù từng địa phương.
Theo ông Trần Anh Tuấn – Phó Chủ tịch UBND TP.Đà Nẵng: “Nhờ nguồn lực đầu tư từ chương trình xây dựng NTM, điều kiện dạy – học ở các xã miền núi cao của Đà Nẵng đã và đang được cải thiện đáng kể, góp phần điều hòa chất lượng giáo dục cũng như công bằng trong thụ hưởng. Để đạt được 2 tiêu chí liên quan đến giáo dục trong chương trình NTM không dễ dàng; ở miền núi cao lại càng khó, như Đà Nẵng có xã Hùng Sơn, thành phố vừa khởi công xây dựng trường liên cấp biên giới ở đất liền”.
Trong giai đoạn 2026–2030, Bộ GD-ĐT xác định mục tiêu nâng cao chất lượng GD-ĐT trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM, hướng tới phát triển phẩm chất, năng lực người học, tạo đột phá về nguồn lực, động lực và mở rộng không gian phát triển giáo dục. Trọng tâm là đảm bảo cơ hội học tập bình đẳng cho người dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Theo Thứ trưởng Lê Tấn Dũng, để hiện thực hóa mục tiêu, ngành giáo dục sẽ tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, trong đó có việc sửa đổi ba luật quan trọng liên quan đến lĩnh vực giáo dục; đổi mới quản lý theo hướng kiến tạo, huy động tối đa nguồn lực; tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ; xây dựng và nhân rộng các mô hình hiệu quả; nâng cao chất lượng đào tạo nghề và bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục. “Công tác giám sát, đánh giá sẽ được đẩy mạnh, bảo đảm tiêu chí vừa phù hợp thực tế, vừa có tính thúc đẩy”, Thứ trưởng nhấn mạnh.
Về đầu tư, theo Thứ trưởng Lê Tấn Dũng: “Cần tích hợp các chương trình mục tiêu quốc gia để tránh chồng chéo, bảo đảm hiệu quả sử dụng nguồn lực. Quan trọng hơn, việc triển khai phải gắn với các dự án, chương trình cụ thể. Nghị quyết 71-NQ/TW vừa qua được xem là bước đột phá nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn lớn, trong đó ngành giáo dục phải tập trung nâng cao chất lượng”.
Trong lĩnh vực đào tạo nghề, Bộ GD-ĐT dự kiến sửa đổi Luật Giáo dục nghề nghiệp với nhiều điểm mới, trong đó có mô hình “trường trung học nghề”. Mô hình này kết hợp giữa dạy văn hóa phổ thông và đào tạo nghề, đảm bảo học sinh đủ điều kiện dự thi tốt nghiệp THPT. “Đây là bước đi nhằm hiện thực hóa mục tiêu phổ cập trung học phổ thông và tương đương”, Thứ trưởng cho biết. Cũng theo Thứ trưởng, giáo dục phải bảo đảm tính công bằng trong tiếp cận, tạo cơ hội học tập cho mọi đối tượng, nhất là ở những khu vực còn nhiều khó khăn.
Vĩnh Yên
Bình luận (0)