Giáo dục nghĩa là… nhân ái

Trong một chừng mực, phạm vi nào đó, nghĩa của từ giáo dục có ý nghĩa là nhân ái, nhân văn. Vậy nên, ứng xử nhân văn giữa giáo viên và học sinh trong giáo dục không chỉ là nguyên tắc sư phạm mà còn là một thủ thuật cần thiết trong phương pháp giáo dục của giáo viên.

Đồng cảm, chia sẻ, giúp quan hệ giữa thầy và trò trở nên gắn kết với nhau hơn (ảnh minh họa). Ảnh T.N.T

“Người chỉ xấu xa, hư hỏng trước đôi mắt ráo hoảnh của phường ích kỷ…”

Chuyện quan hệ giữa thầy và trò “trật nhịp”, dẫn đến những “lệch chuẩn” trong giao tiếp, ứng xử ở học đường có một nguyên nhân sâu xa là sự đồng cảm của giáo viên với học sinh trong giáo dục. Nếu có được sự đồng cảm đó, nhà giáo sẽ có sự cảm hóa mạnh mẽ học sinh, tạo ra sự “quyền uy” cho mình trong việc thuyết phục các em.

Trước đây trên mạng xã hội có câu chuyện rất xúc động về một em học sinh. Vì đi học muộn nên em bị thầy giáo phạt đứng trong nhiều buổi. Nhưng sau đó tình cờ một lần, thầy chứng kiến hoàn cảnh đáng thương của gia đình em. Vì hoàn cảnh đặc biệt, em phải làm nhiều việc để giúp gia đình trước khi tất tả đạp xe đến lớp. Sau đó, em lại tiếp tục đi trễ, song lần này thầy giáo không phạt em nữa, mà ôm em vào lòng, xoa đầu đồng cảm với em. Câu chuyện trên rất có ý nghĩa với những người làm công việc giáo dục học sinh. Nếu không tìm hiểu hết hoàn cảnh của học sinh, mà cứng nhắc, máy móc, áp đặt một cách nguyên tắc, lạnh lùng thì chỉ có tác dụng nhất thời, bề ngoài, không có tác dụng lâu dài, thiếu nhân bản. Không có học sinh xấu hoàn toàn, chẳng qua là do thầy cô chưa phát hiện ra cái đẹp của các em. Chẳng có học sinh nào là không có ưu điểm, thế mạnh về một sở trường, một năng khiếu nào đó, chẳng qua là các em chưa có điều kiện để bộc lộ. Khi phát hiện lỗi sai của học sinh, nếu chịu khó tìm hiểu kỹ nguyên nhân, dễ khiến chúng ta cảm thông hơn, động viên hơn là hậm hực, hăm he xử phạt.

Nhiều học sinh ra đời thành đạt, trở về thăm thầy cô trong các dịp 20-11, lễ tết, thừa nhận rằng trước đây mình học kém môn này môn nọ, nhận lỗi với giáo viên cũ của mình rằng mình từng là học sinh cá biệt trong lớp những năm ấy, và đã làm khổ cho thầy cô ít nhiều. Do đâu mà họ nhắc lại những chuyện ấy, vì họ hiểu được sự đồng cảm, cách giáo dục bằng thương yêu của thầy cô cũ. Một giáo viên THPT kể lại tình huống khá hy hữu xảy ra với mình: Học sinh trong lớp giáo viên này chủ nhiệm vi phạm nội quy vì ăn vặt trong lớp. Bị giám thị trừ nhiều điểm thi đua nên rất bức xúc, thầy dự định sẽ phạt nặng học sinh. Bất ngờ, trong buổi trưa hôm ấy, có một phụ huynh trong lớp gọi điện trao đổi với thầy và nhận lỗi về sự việc, mong thầy đừng phạt các em. Số là, nhà phụ huynh này có hoàn cảnh khó khăn, nên phụ huynh nhờ con đem bánh tráng trộn vào lớp bán cho các bạn để có thêm tiền trang trải việc học. “Từ hậm hực học sinh ăn vặt trong lớp, tôi thấy nhẹ nhõm khi hiểu ra cớ sự. Học sinh trong lớp đã có tinh thần tương thân tương ái với nhau. Chiều hôm ấy, tôi nói với lớp, thầy không phạt các em, nhưng thầy chỉ tiếc là các em đã giúp bạn không đúng cách. Các em giúp bạn như thế là vô tình “làm khó” cho bạn. Lần sau có mua giúp bạn thì tìm chỗ ăn đúng nơi. Sau đó tôi không thấy các em ăn trong lớp nữa…”, thầy giáo cho biết.

Trong lời đề từ truyện ngắn “Nước mắt”, tác giả Nam Cao đã dẫn câu nói của nhà văn Pháp Francois Coppée: “Người chỉ xấu xa, hư hỏng trước đôi mắt ráo hoảnh của phường ích kỷ, và nước mắt là một miếng kính biến hình vũ trụ”. Đại ý câu này là, nếu ta nhìn người hời hợt, lạnh lùng, hẹp hòi, thì ta chỉ thấy toàn hư hỏng, xấu xa. Nhưng nếu ta nhìn nhận bằng tình thương yêu, sự trân trọng, thấu hiểu, ta sẽ hiểu đúng bản chất đối tượng, và người đời sẽ tốt đẹp hơn dưới cái nhìn của chúng ta. Việc giáo dục học sinh cũng thế, nếu lấy “nước mắt” ra ứng xử thì mọi việc sẽ tốt đẹp hơn, sẽ yêu thương học sinh nhiều hơn!

Phải biết “mềm nắn, rắn buông”

Nhiều nhà giáo lâu năm đưa ra lời khuyên chí lý rằng: Nếu giáo viên phân vân giữa việc cho học sinh điểm 4,5 hay 5 điểm, thì hãy chọn cho điểm 5. Vì như thế sẽ có tác dụng tích cực nhiều hơn. Cũng như vậy, trong việc giáo dục đạo đức học sinh, nếu băn khoăn giữa hai cách xử lý: Thật cứng rắn, dùng “thuốc đắng” để học sinh “dã tật” và cách khác là mềm dẻo hơn, lấy lời “mật ngọt” để các em “nghe lọt đến xương” mà tâm phục khẩu phục… thì giáo viên nên chọn cách ứng xử thứ hai. Điều này rất dễ mang lại hiệu quả với đa số đối tượng học sinh, nhất là những em chưa ngoan, cá biệt.

Cách đây khá lâu tôi có một học sinh rất hiếu động, nghịch ngợm. Em là “trung tâm” của mọi sự rắc rối, phiền toái gây ra cho lớp. Sức học chỉ ở mức trung bình nhưng trong lớp em luôn là “đầu tàu” thu hút các bạn khác theo mình, bất luận việc làm của em đúng hay sai. Sau nhiều lần khiển trách, kiểm điểm song em chẳng có chuyển biến gì, tôi quyết định cho em làm lớp phó kỷ luật. Từ đó em luôn năng nổ, nhiệt tình, bạn bè nghe theo răm rắp và lớp tiến bộ rất rõ về kỷ luật.

Một giáo viên kể rằng: “Lớp tôi chủ nhiệm có học sinh tên H. rất cá biệt, tuần nào em cũng có lỗi vi phạm. Vào lớp thường ngủ vùi, vô số lỗi vi phạm, điểm số lại rất kém và đặc biệt thường thu mình khép kín, ít hòa đồng với bạn bè. Sau nhiều lần cam kết, tôi dọa sẽ đưa em ra hội đồng kỷ luật của trường. Chiều hôm đó, khi ra nhà xe về nhà, tôi thấy một mảnh giấy nhỏ ghi vội mấy chữ “Cô hãy cười tươi đi” dán trên yên xe của tôi. Vì vội, tôi không để ý đến chiếc kính xe bị bể nhưng cũng thắc mắc về nguồn gốc của tờ giấy. Hôm sau, tôi mời em H. ở lại cuối buổi học gần một giờ đồng hồ để tâm sự như một người chị, người mẹ với em và em kể hoàn cảnh của mình trong đầm đìa nước mắt: Cha là kiến trúc sư, mẹ là cô giáo tiểu học. Vì cầu toàn về con, cha đã đối xử quá khắc nghiệt, làm tình cảm cha con rạn vỡ. Sau những bữa ăn trong yên lặng, thế giới của em là căn phòng kép kín với bốn bức tường, mẹ em nghĩ như thế sẽ tốt cho em. Và em đã nghiện game nặng. Em cũng đã thú thật với tôi rằng, kính xe của cô bị bể là do chính em lấy đá đập. “Tôi không trách em, tôi cũng thôi ý định đưa em ra kỷ luật. Trách nhiệm nhắc nhở tôi phải làm một người bạn với em. Năm vừa rồi, từ một học sinh yếu, H. đã đạt danh hiệu tiên tiến”, người đồng nghiệp của tôi kể trong tự hào.

Hai câu chuyện trên cho ta bài học để kiểm chứng sự đúng đắn của lời dạy xưa: “Mềm nắn, rắn buông”. Học sinh “mềm” thì giáo viên hãy cứng để “nắn”, nhưng nếu học sinh quá “rắn”, khó “nắn”, thì không phải giáo viên “buông” mà nên dùng cách mềm dẻo để giáo dục. Tốt nhất nên cảm hóa bằng tình yêu thương, sự đồng cảm và sẻ chia. Chớ nên đưa học sinh vào tình thế dễ dẫn đến cảnh “tức nước” sẽ bị “vỡ bờ”. Cần nhẫn nại, kiên trì. Chớ quá vội vàng dồn các em vào con đường cùng, bế tắc. Đừng đẩy các em phải sớm ra ngoài xã hội. Đó không phải cách hay của giáo dục, và lúc ấy hậu quả sẽ thật sự khó lường!

Trần Nhân Trung