Giáo dục nước nhà sau 50 năm

Kể từ Đại thắng mùa Xuân 1975 thống nhất đất nước đến nay, hành trình 50 năm công cuộc đổi mới giáo dục (1975-2025) diễn ra trong một giai đoạn lịch sử quan trọng của sự nghiệp phát triển đất nước, giáo dục nước nhà chuyển biến rõ rệt, đạt được nhiều thành tựu đáng tự hào, mạnh mẽ phát triển cả về quy mô và chất lượng.

Đất nước đang chuẩn bị bước vào kỷ nguyên mới, nền giáo dục đã có nhiều đổi thay khởi sắc (ảnh minh họa). Ảnh: Anh Khôi

Lớp học chúng tôi nửa thế kỷ trước

Đầu năm 1975, tôi đang học những tháng cuối lớp 7 niên khóa 1974-1975 (ở miền Nam bấy giờ gọi là lớp đệ lục) Trường Trung học Cường Để, thị xã Quy Nhơn, tỉnh Bình Định. Tháng 3 năm 1975, lánh nạn chiến tranh, gia đình chúng tôi tản cư vào xã Suối Cát – một xã thuộc huyện vùng ven thị xã Nha Trang. Sau khi xã hội ổn định, năm học mới ở miền Nam khai giảng vào tháng 10 năm 1975, tôi phải học lại thêm một năm lớp 7 ở Trường Phổ thông cấp 2 Suối Hiệp.

Sau ngày thống nhất đất nước, ngành giáo dục bắt đầu chuyển sang giai đoạn mới, xây dựng nhà trường xã hội chủ nghĩa. Cả nước bắt tay khôi phục kinh tế, ra sức lao động xây dựng, hàn gắn vết thương chiến tranh; song do chính sách cấm vận, nền kinh tế của nước ta đối mặt với vô vàn khó khăn, cùng với cơ chế bao cấp, nhu yếu phẩm phân phối cho nhân dân theo chế độ tem phiếu, hàng hóa khan hiếm, cuộc sống chưa hết khó khăn, nên chuyện học hành càng lắm gian nan, vất vả. Số học sinh bỏ học rất nhiều, nên lúc bấy giờ, trường quy tụ học sinh của cả 3 xã: Suối Cát, Suối Hiệp, Suối Tân, gồm 4 khối 6-7-8-9 cũng chỉ được 4 lớp với trên trăm học sinh.

Thuở ấy chúng tôi đến trường với những bộ quần áo không được lành lặn; nồi cơm gia đình còn độn nhiều khoai sắn. Hết buổi học phải về tham gia lao động sản xuất cùng gia đình, cuốc ruộng, làm cỏ lúa cho hợp tác xã để tính công điểm, đến mùa được chia lúa. Thuở bấy giờ xét kết quả cuối năm học sinh có tính điểm lao động theo nguyên lý giáo dục học đi đôi với hành, nên tuần nào học sinh cũng lao động với đủ loại công việc như chặt củi, cuốc ruộng, trồng mì, gặt lúa, thu hoạch bắp ở nông trường… Xe đạp không có, đường từ nhà đến trường khoảng 4-5 cây số, tôi cứ lếch thếch ôm cặp đi bộ, đùm theo mo cơm kèm gói muối ớt nướng, ở lại ăn trưa tại lớp để buổi chiều lao động. Tuy nhiên, điểm ưu việt lúc bấy giờ là học sinh đi học được miễn học phí, vở học do nhà trường cấp phát, sách giáo khoa thì mượn ở thư viện; không có học thêm, nghỉ hè là nghỉ đủ cả 3 tháng. Lúc bấy giờ, các thầy cô hầu hết đều ở thị xã Nha Trang cách trường khoảng 15 cây số, hằng ngày đạp xe đến trường dạy học. Dù cơ sở vật chất, học cụ thiếu thốn, nhưng thầy cô vẫn luôn giữ được hình ảnh cao đẹp của nhà giáo, rất thương học trò và nhiệt tình giảng dạy bằng tất cả tấm lòng, đến giờ chúng tôi vẫn mãi ghi nhớ. Trước những khó khăn gian khổ đó, thầy và trò đã cùng nhau vượt khó, vươn lên, quyết tâm thi đua dạy tốt và học tốt.

Chính nhờ những năm học đầu tiên từ mái trường sau ngày đất nước thống nhất ấy – tuy gian khổ thiếu thốn nhưng học trò vô tư, chăm lo học tập, thầy cô tận tụy, yêu thương học trò – các bạn đã tiếp tục học lên, nhiều bạn thành đạt, trở thành nhà giáo các cấp, giữ nhiều cương vị, đảm trách nhiều công tác trong xã hội, trở thành người có ích, cống hiến sức mình cho quê hương.

Học bạ Trường Phổ thông cấp 2 Suối Hiệp (năm 1975) của tác giả

Ngày nay, sau 50 năm đất nước đổi mới, điều kiện kinh tế đã khá giả hơn, cùng với sự phát triển vượt bậc của ngành giáo dục nước nhà sau nửa thế kỷ xây dựng và phát triển, ngôi trường cũ kỹ 50 năm trước chúng tôi theo học nay đã thay da đổi thịt với nhiều dãy phòng học cao tầng khang trang, xanh, sạch, đẹp; từ một ngôi trường cũ năm 1975 chỉ có 4 lớp học cho 3 xã với trên trăm học trò, nay là Trường THCS Ngô Quyền, chỉ riêng học sinh của xã Suối Hiệp đã đến 13 lớp với ngót 500 em.

Giáo dục nước nhà khởi sắc

Kể từ ngày thống nhất đất nước đến nay, hành trình 50 năm công cuộc đổi mới giáo dục diễn ra trong một giai đoạn lịch sử quan trọng của đất nước, đã chuyển biến mạnh mẽ, phát triển cả về quy mô và chất lượng. Nửa thế kỷ qua, ngành giáo dục Việt Nam đã từng bước thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT với nhiều quyết sách đột phá, nhằm phát huy những thành tựu đạt được, khắc phục hiệu quả những hạn chế, bất cập để tiếp tục đẩy mạnh đổi mới, phát triển GD-ĐT. Hiện giáo dục Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng tự hào như: phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em 5 tuổi, cả nước đều đạt chuẩn phổ cập giáo dục THCS cấp độ 1, một số địa phương đạt mức độ 2 và 3; giáo dục ĐH đạt chuẩn kiểm định giáo dục tăng cao, tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn và trên chuẩn là trên 99%… Đến nay, qua 16 đợt xét tặng danh hiệu cao quý, cả nước đã có 671 nhà giáo nhân dân và 10.248 nhà giáo ưu tú. Chất lượng giáo dục được các tổ chức quốc tế đánh giá cao, Việt Nam hiện được xếp vào tốp 10 hệ thống giáo dục đổi mới hàng đầu của thế giới. Đặc biệt, Dự thảo Luật Nhà giáo nhận được sự ủng hộ lớn từ xã hội, dự kiến sẽ được xem xét, thông qua tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV sắp diễn ra.

Cả nước đã hoàn thành chu trình đầu tiên của lộ trình triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đối với ba cấp học đồng bộ trên cả nước, đang khẩn trương, tích cực chuẩn bị cho kỳ thi tốt nghiệp THPT đổi mới từ năm 2025, với lần đầu tiên đánh giá theo hướng năng lực thay vì nội dung, kiến thức ở kỳ thi diện rộng cấp quốc gia và đạt ba mục tiêu: xét tốt nghiệp, đánh giá quá trình dạy và học, làm căn cứ tuyển sinh ĐH và giáo dục nghề nghiệp.

Giáo dục Việt Nam tiếp tục đạt nhiều kết quả quan trọng về chuyển đổi số trong giáo dục; các cơ sở giáo dục gia tăng thứ hạng trong khu vực và thế giới; học sinh tiếp tục ghi dấu ấn tích cực tại các cuộc thi quốc tế. Ngành đang tiếp tục triển khai thực hiện Đề án “Xây dựng xã hội học tập giai đoạn 2021-2030” và phong trào “Cả nước thi đua xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh học tập suốt đời giai đoạn 2023-2030”, tích cực nghiên cứu, đề xuất xây dựng Luật Học tập suốt đời.

Để đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong thời kỳ mới, ngành giáo dục cần đặc biệt chú trọng phát triển đội ngũ nhà giáo chuyên nghiệp, toàn diện hơn nữa; bộ máy giáo dục cần tiếp tục được cải tổ tinh gọn, hiệu quả, chủ động hơn, phân cấp, phân quyền triệt để, phù hợp theo điều kiện thực tiễn địa phương sau khi sáp nhập hành chính, xóa bỏ cấp huyện, theo mục tiêu giáo dục căn bản lấy học sinh làm trung tâm, thầy cô làm động lực, tháo gỡ điểm nghẽn, rào cản, xây dựng cơ chế phù hợp để đẩy mạnh quá trình hình thành xã hội học tập.

Nhìn lại thời điểm 50 năm trước, đến nay đất nước đang chuẩn bị bước vào kỷ nguyên mới, nền giáo dục đã có nhiều đổi thay khởi sắc, lứa học sinh chúng tôi ngày ấy đã đều tuổi ngoại lục thập, có nhiều người đã thong dong tiên cảnh, nhưng chuyện học hành thuở gian khó lúc đất nước mới thống nhất ấy đến nay mãi là ký ức và kỷ niệm không bao giờ phai mờ trong tâm khảm, vì đó là một phần trong cuộc đời mỗi người, trong một thời kỳ khó quên của lịch sử đất nước.

ThS. Đỗ Thành Dương