Giúp con tự đánh giá đúng bản thân

Trong một thời đại mà nhiều giá trị đều đang bị thách thức, thậm chí không ít chuẩn mực bị đảo lộn… mà mô tả có thể dùng từ “loạn chuẩn”, cha mẹ làm gì để giúp con biết cách tự đánh giá đúng bản thân. Nếu trẻ tự đánh giá mình quá cao thì dễ trở nên kiêu ngạo, ngược lại đánh giá mình quá thấp thì tự ti, thu mình. Cả hai xu hướng đó đều không tốt cho sự phát triển nhân cách của trẻ.

Teen thường thiếu chuẩn để tự đánh giá

Lứa tuổi teen là lứa tuổi có nhiều thay đổi lớn về tâm sinh lý, đặc biệt là sự thay đổi thất thường, không ổn định về cảm xúc, tình cảm. Nếu để ý quan sát chúng ta dễ dàng thấy lứa tuổi này trẻ thoắt vui, thoắt buồn, dễ gần gũi nhưng cũng dễ giận dỗi, xa cách. Các em thường ít hài lòng về hình ảnh bản thân… Chính vì vậy, nếu cha mẹ và thầy cô hiểu được khả năng tự đánh giá của lứa tuổi thiếu niên là hết sức quan trọng đối với công tác giáo dục, nhất là trong bối cảnh có nhiều sự thay đổi nhanh chóng như hiện nay.

Tự đánh giá bản thân thực chất là tự nhận xét, đánh giá về bản thân mình, đó là giai đoạn phát triển cao của ý thức. Đó là việc con người hướng vào nhận thức chính bản thân mình, tỏ thái độ đối với bản thân, đối chiếu bản thân với các yêu cầu bên ngoài… Các em đánh giá mình như thế nào phụ thuộc vào các mối quan hệ giao tiếp với những người xung quanh, những trải nghiệm của bản thân về những thành công hay thất bại trong cuộc sống.

Khi teen đã nhận thức rõ về bản thân, xác định mức độ giá trị nhân cách của mình, lúc đó cá nhân tỏ thái độ, cảm xúc với chính bản thân mình. Các em cảm thấy hài lòng hay không hài lòng với chính bản thân mình, tự hào, phấn khởi hay bi quan, chán nản, thấy mình là người có năng lực hay bất tài, vô dụng, thấy tự tin hay tự ti… Các teen có thể tự phê bình bản thân, đưa ra những dự định tương lai, chọn mẫu người lý tưởng để noi gương bắt chước, phấn đấu… Khi các em hiểu rõ về bản thân mình, thì teen có thể kiểm soát và lựa chọn hành vi muốn biểu hiện.

Tuổi teen thường chú ý tự đánh giá về một số mặt

Về hình thức bên ngoài

Đây là lứa tuổi đang phát triển mạnh về thể chất gây nên sự mất cân đối tạm thời về hình dáng. Vì vậy, đa số các em chưa thỏa mãn với ngoại hình của mình. Các em thường có những gu thời trang chưa phù hợp như để che đậy sự mất cân đối của bản thân như mặc quần áo rộng, hoặc dù rất nóng vẫn mang áo khoác…

Về năng lực học tập

Đánh giá về năng lực học tập, học sinh lứa tuổi teen có xu hướng tự đánh giá tốt hơn, chính xác hơn đánh giá về ngoại hình. Nhìn chung teen đánh giá khá tích cực năng lực học tập của bản thân. Những teen có học lực khá, giỏi, kết quả học tập cao thường đánh giá đúng năng lực học tập của bản thân.

Về năng lực các lĩnh vực khác

Năng lực khác của lứa tuổi teen thường được hiểu là những năng lực ngoài lĩnh vực học tập như nghệ thuật, thể thao, tham gia sinh hoạt nhóm, tổ chức hoạt động… Trong thực tế, có một số học sinh học không giỏi các môn văn hóa nhưng lại có năng khiếu và nhiệt tình trong các lĩnh vực khác. Do ít có thời gian để tham gia các hoạt động nghệ thuật, thể dục, thể thao. Vì thế các teen không có điều kiện để tự đánh giá đúng năng lực của mình.

Nhận thức đúng đắn, suy nghĩ tích cực về bản thân sẽ tạo cho teen cảm nhận tích cực. Chính cảm nhận tích cực sẽ tạo ra hành động tích cực và hành động tích cực sẽ tạo ra kết quả tích cực. Đó là quá trình teen tự điều chỉnh, điều khiển hành vi cá nhân một cách tự giác theo mục đích đề ra. Cha mẹ và thầy cô hãy đồng hành với teen để định hướng giúp chúng có thể tự đánh giá mình một cách phù hợp nhất. Khuyên trẻ không nên quá chạy theo lời bình phẩm của mọi người, hãy giữ gìn bản sắc riêng của chính mình. Biến những nhược điểm hiện tại thành ưu điểm trong tương lai: nóng tính thành mạnh mẽ; nhút nhát, dè dặt thành cẩn trọng, tự tin; dựa dẫm, thụ động thành chủ động, tích cực… Khi đó, tự đánh giá sẽ trở thành một phương tiện giáo dục thường xuyên nhất giúp các em hoàn thiện dần nhân cách của mình.

Lê Phạm Phương Lan
(Giảng viên tâm lý)