Giúp học sinh hoạt động nhiều hơn

Có người vẫn quan niệm, đổi mới phương pháp dạy học là phải sử dụng những phương pháp dạy học mới, hạn chế sử dụng các phương pháp dạy học truyền thống. Thậm chí có quan niệm đề xuất bỏ cả phấn trắng và bảng đen. Tuy nhiên, thực tế đã chứng minh dạy học kém hiệu quả không do bản thân phương pháp mà do người sử dụng phương pháp.

Người GV sáng tạo bao giờ cũng tích cực chủ động tổ chức các hoạt động dạy học đa dạng, hiệu quả cho dù đang sử dụng phương pháp dạy học truyền thống. Một nguyên nhân khác nữa là do GV gần đây tham gia quá nhiều khóa tập huấn, tiếp xúc với quá nhiều tài liệu mà không nhận được sự định hướng cụ thể. Chẳng hạn, chuyên gia Bỉ nói về phương pháp động não, phương pháp đóng vai, kỹ thuật khăn phủ bàn, mảnh ghép, sơ đồ tư duy. Trong lúc đó chuyên gia Đức nói về phương pháp tình huống, quy nạp, diễn dịch; còn chuyên gia Việt Nam lại bàn về dạy học và giải quyết vấn đề dạy học theo module… Bên cạnh đó có thể thấy, việc ứng dụng CNTT vào dạy học chưa đạt hiệu quả cao ở một số tiết dạy. Có hàng loạt các bài giảng điện tử ra đời dưới dạng các bài trình chiếu Power Point với các slide đầy hiệu ứng hấp dẫn. Như vậy, thay vì đọc chép lại chuyển sang chiếu chép. Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng số đông GV biết cách sử dụng, khai thác tính linh hoạt của bài giảng điện tử một cách hiệu quả nhất. Nhưng, phần lớn chỉ đạt được yêu cầu về độ mới lạ trên phương diện hình thức chứ chưa thực sự đi vào đổi mới tổ chức nội dung bài học. Vì thế, lạm dụng CNTT rất dễ gây phản cảm, nhàm chán và phân tán sự chú ý của người học mà hiệu quả tiếp nhận còn thấp.

Đối với học sinh, khó có thể cho các em hoạt động và nắm bắt đủ kiến thức trong một giờ học khi phương pháp học tập chưa được tiếp cận với phương pháp dạy học tích cực một cách có hệ thống, nhất là tiết học đó còn nặng về lý thuyết ít thực hành, dạy học theo số đông chủ yếu đối phó với thi cử. Thực tế còn cho thấy, GV khó có thể bao quát được hoạt động của từng học sinh nếu cho các em làm việc nhóm khi số lượng học sinh trong lớp quá đông.

Rõ ràng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh không có nghĩa là gạt bỏ, loại trừ thay thế hoàn toàn các phương pháp dạy học truyền thống mà cần kế thừa phát triển những mặt tích cực của phương pháp dạy học hiện có. Bên cạnh đó phải vận dụng một số phương pháp dạy học hiện đại một cách linh hoạt nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trong học tập phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện dạy và học cụ thể. Khi ứng dụng CNTT trong dạy học nên xem đây là một phương tiện hỗ trợ cho việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh.

Về phía học sinh, các em phải dần dần hình thành những phẩm chất và năng lực thích ứng với phương pháp dạy học tích cực như hiểu rõ mục đích của việc học, tự giác trong lớp, đặc biệt là hình thành được thói quen có ích. Chẳng hạn như sinh hoạt nhóm thì phải có ý kiến và nêu lên chính kiến của mình. Bởi vì thói quen có ý kiến sẽ giúp trẻ mạnh dạn tự tin hơn và qua đó rèn luyện thêm kỹ năng giao tiếp. Có thói quen nêu chính kiến sẽ tạo nên lớp người dám nghĩ và dám chịu trách nhiệm, có ý thức trách nhiệm về kết quả học tập của mình. Từ đó biết tự học mọi nơi mọi lúc và bằng mọi cách phát triển các loại hình tư duy biện chứng, logic, hình tượng… Muốn vậy, GV cần thường xuyên tổ chức  những hoạt động học tập tích cực, giảm bớt những thông tin buộc học sinh phải thừa nhận và ghi nhớ máy móc, tăng cường các bài toán nhận thức để các em tập giải, giảm bớt những kết luận áp đặt. Tốt nhất là hạn chế các câu hỏi tái hiện, tăng cường loạt câu hỏi phát triển trí thông minh, tăng cường những gợi ý để các em tự nghiên cứu, tự bản thân chiếm lĩnh tri thức của bài học. Phấn đấu làm sao để trong mỗi tiết học các em được hoạt động nhiều hơn, thực hành nhiều hơn, thảo luận cũng nhiều hơn và quan trọng là được suy nghĩ nhiều hơn trên con đường chiếm lĩnh tri thức.

ThS. Võ Cao Long

(Phó trưởng Phòng GD-ĐT Q.Phú Nhuận, TP.HCM)