Góp phần để luật học Việt Nam ngày càng hoàn thiện

Ngày 9-5-2025, tại Trường Đại học Cần Thơ, sau 1 ngày làm việc trong không khí sôi nổi và học thuật, Hội thảo khoa học với chủ đề “Phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu luật học” do Trường Đại học Cần Thơ phối hợp cùng Trường Đại học Luật (Đại học Quốc gia Hà Nội), Trường Đại học Luật (Đại học Huế) tổ chức, bằng hình thức trực tiếp và trực tuyến, đã thành công tốt đẹp.

Viện sĩ, PGS.TS Nguyễn Ngọc Điện – Cố vấn cấp cao Viện Pháp luật Quốc tế và So sánh, Trường Đại học Kinh tế – Luật, Đại học Quốc gia TP.HCM, trình bày tham luận

Với sự tham gia của nhiều nhà khoa học hàng đầu trong lĩnh vực luật học đến từ các cơ sở đào tạo luật thuộc mạng lưới đào tạo luật trên toàn quốc, hội thảo (HT) là dịp để các nhà khoa học, giảng viên, nghiên cứu sinh và những người làm công tác pháp luật gặp gỡ, trao đổi và chia sẻ những nghiên cứu chuyên sâu về phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu trong lĩnh vực luật học.

Phát biểu tại HT, GS.TS Trần Ngọc Hải – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Cần Thơ (ĐHCT), chia sẻ: “Trong bối cảnh mới của hội nhập và phát triển, những năm qua, Khoa Luật – Trường ĐHCT đã thường xuyên chủ trì, phối hợp với các đơn vị, tổ chức các HT khoa học quan trọng về các vấn đề khác nhau liên quan đến luật nhằm góp phần đánh giá, nêu bật các vấn đề khác nhau của xã hội cần sự hỗ trợ của pháp luật; cũng như góp phần xây dựng, củng cố, hoàn thiện pháp luật cho công tác bảo vệ và thực thi quyền – nghĩa vụ của công dân. HT hôm nay, với chủ đề mang tính thiết thực, là một trong các hoạt động thật ý nghĩa; đặc biệt đối với cán bộ giảng viên, nghiên cứu sinh và người học”.

Tại HT, 9 tham luận được các chuyên gia trình bày đã bao hàm nội dung phong phú với nhiều góc nhìn, như: Về biện chứng của phương pháp luận nghiên cứu luật học. Bình luận bản án – một phương pháp nghiên cứu pháp luật. Góp phần bàn thêm về phương pháp nghiên cứu luật học truyền thống trong xu thế thúc đẩy nghiên cứu đa ngành, liên ngành của luật tư. Sử dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong luật học: Phân tích và gợi ý. Sử dụng trí tuệ nhân tạo trong luật học. Phương pháp tư duy, lập luận và sử dụng minh chứng trong nghiên cứu khoa học luật.. Các tham luận đã mang tính hàn lâm kết hợp tính thực tiễn sâu sắc. Trong đó, công trình nghiên cứu “Xác định giá trị của hoạt động phân tích luật theo chủ thể (để trị căn bệnh sợ làm sai)” của Viện sĩ, PGS.TS Nguyễn Ngọc Điện – Cố vấn cấp cao Viện Pháp luật Quốc tế và So sánh, Trường Đại học Kinh tế – Luật, Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh, là một trong số tham luận được nhiều đại biểu đồng tình và đóng góp, trao đổi. Tham luận chỉ ra một thực tế: Trong xã hội có tổ chức và thượng tôn pháp luật, ứng xử pháp lý tích cực của chủ thể được hiểu là việc chủ thể thực hiện quyền tự do mưu cầu hạnh phúc, được thừa nhận trong tuyên ngôn về quyền con người và được hiến định, trong khuôn khổ pháp luật. Sự tự do của chủ thể bao hàm tự do trong việc tiếp cận, tìm hiểu và áp dụng luật theo cách hiểu của mình để đạt được mục tiêu theo đuổi.

PGS.TS Phan Trung Hiền – Trưởng khoa Luật, Trường ĐHCT, trình bày tham luận “Phương pháp tư duy, lập luận và sử dụng minh chứng trong nghiên cứu khoa học luật”

Trong điều kiện quyền tự do được thừa nhận cho mọi chủ thể, việc tự do tiếp cận, tìm hiểu luật, trên nguyên tắc, cho ra kết quả có giá trị như nhau. Tuy nhiên, không loại trừ khả năng đối với cùng một quy phạm pháp luật, các chủ thể có cách hiểu không giống nhau. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để luật được áp dụng vào việc chi phối một quan hệ xã hội trong bối cảnh có sự khác biệt trong cách hiểu luật của các chủ thể?

Để trả lời câu hỏi trên, và để tránh xung đột có thể xảy ra trong xã hội trước sự khác biệt trong cách hiểu về một quy phạm pháp luật, Viện sĩ, PGS.TS Nguyễn Ngọc Điện cho rằng: “Trước hết cần quán triệt các nguyên tắc: Thứ nhất, mỗi người đều có quyền thuyết phục người khác để hiểu luật theo ý của mình, nhưng không ai, trừ quan tòa, có quyền áp đặt cách hiểu luật của mình đối với người khác. Thứ hai, quan tòa chỉ áp dụng pháp luật với tư cách người có quyền phân xử một khi có yêu cầu của một bên hoặc cả hai bên trong tranh chấp, xung đột pháp lý được đưa ra trước tòa án xem xét”.

Với tham luận “Vận dụng phương pháp liên ngành trong nghiên cứu pháp luật về phòng, chống bạo lực giới trên không gian mạng tại Việt Nam”, TS. Nguyễn Thị Mỹ Linh và TS. Huỳnh Thị Trúc Giang, Khoa Luật, Trường ĐHCT, đã phân tích thực trạng và trình bày cách tiếp cận tổng thể nhằm giải quyết các vấn đề pháp lý phức tạp liên quan đến bạo lực giới xảy ra trên môi trường trực tuyến; từ đó nhóm tác giả đưa ra những đề xuất nhằm hoàn thiện hệ thống pháp lý hiện hành kết hợp tăng cường hợp tác quốc tế trong giải quyết thực trạng này, và nhấn mạnh: “Việc phát triển nghiên cứu liên ngành để cải thiện chính sách và pháp luật trong việc phòng, chống bạo lực giới tại Việt Nam là rất quan trọng, nhằm bảo vệ quyền lợi và sự công bằng cho tất cả mọi người trong môi trường số”.

… Hội thảo đã góp phần làm rõ khái niệm phương pháp luận nghiên cứu khoa học pháp lý, xây dựng và làm phong phú các phương pháp nghiên cứu, khả năng sử dụng phương pháp theo tiến trình phát triển của khoa học pháp lý cũng như của Nhà nước và pháp luật, qua đó đóng góp vào sự hoàn thiện của luật học Việt Nam, của văn bản pháp luật, các thể chế luật pháp và điều chỉnh quan hệ giữa người với nhau trong đời sống pháp lý dựa trên yếu tố trung tâm là sự thượng tôn pháp luật và tính nhân văn; đồng thời góp phần để các trường đại học, cơ sở đào tạo ngành luật và các chuyên gia có điều kiện giao lưu, hợp tác, giúp nâng cao chất lượng trong công tác đào tạo, giảng dạy – học tập và nghiên cứu khoa học.

Đan Phượng