Góp ý dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi): Quan trọng nhất là đảm bảo quyền lợi người lao động

Tuần qua, tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV, vấn đề được các đại biểu thảo luận nhiều nhất là dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), đặc biệt là điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Đại biểu Trần Khánh Thu – Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Bình – góp ý cho dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi)

Báo cáo tại phiên họp về điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội (BHXH) một lần đối với trường hợp người chưa đủ tuổi hưởng lương hưu, không tiếp tục đóng BHXH, chưa đủ 20 năm đóng BHXH và có yêu cầu nhận BHXH một lần, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh cho biết, tại kỳ họp thứ 6, Chính phủ trình Quốc hội hai phương án. Cụ thể, phương án 1, người lao động (NLĐ) được chia làm hai nhóm: Nhóm 1, NLĐ tham gia BHXH trước khi luật có hiệu lực (dự kiến 1-7-2025), sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm; Nhóm 2, NLĐ bắt đầu tham gia BHXH từ ngày luật có hiệu lực trở đi thì không được áp dụng quy định điều kiện hưởng BHXH một lần. Phương án 2, NLĐ được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để NLĐ tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.

Nên kết hợp 2 phương án

Về điều kiện hưởng BHXH một lần, theo đại biểu Trần Thị Hoa Ry – Đoàn đại biểu Quốc hội (ĐBQH) tỉnh Bạc Liêu, phương án 1 là phương án tối ưu nhất, tuy nhiên phương án 1 lại tạo ra lát cắt, chia thành 2 nhóm tham gia BHXH trước và sau ngày luật này có hiệu lực. Do đó, với phương án 1 cần bổ sung các đánh giá tác động cho kỹ hơn, toàn diện hơn, đặc biệt là ý kiến của NLĐ về vấn đề này trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp phá sản, giải thể và ngừng hoạt động tăng mạnh, tình trạng sa thải, cắt giảm lao động diễn ra tại nhiều địa phương. Đặc biệt, việc rút BHXH một lần đã tăng 39% trong quý I năm 2024. Đây là mức tăng cao nhất trong nhiều năm qua, nếu không có giải pháp hiệu quả, khả thi thì chắc chắn trong thời gian tới, việc rút BHXH một lần sẽ tăng thêm.

“Việc cho rằng phương án 1 không làm ảnh hưởng tới 18 triệu lao động đang tham gia BHXH là chưa chính xác”, đại biểu Ry nhấn mạnh.

Đối với phương án 2, theo đại biểu Ry, cần tiếp tục hoàn thiện, vì không nên quy định sau 12 tháng mới nghiên cứu, xem xét việc rút BHXH một lần của NLĐ. Việc rút BHXH một lần đáp ứng nhu cầu cấp bách của NLĐ khi mất việc làm, cuộc sống gặp nhiều khó khăn. Vậy nên giảm thời gian xem xét xuống từ 3 đến 6 tháng để đảm bảo NLĐ duy trì cuộc sống trong điều kiện khó khăn.

Liên quan đến việc NLĐ có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất, đại biểu Ry cho rằng quy định này là chưa rõ ràng. Vì vậy đối với vấn đề này nên kết hợp giữa phương án 1 và phương án 2, NLĐ có quyền rút BHXH một lần đối với khoản đóng trực tiếp (8%) theo thời gian thực đóng. Phương án trên đảm bảo nguyên tắc có đóng có hưởng. NLĐ chỉ trực tiếp đóng 8%, còn 14% là do người sử dụng lao động đóng. Phần 14% được xem là nguồn đóng để cho NLĐ đảm bảo chế độ hưu trí và NLĐ chỉ được hưởng khoản này khi đủ điều kiện hưởng chế độ trợ cấp hưu trí.

Đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hạnh – Đoàn ĐBQH TP.HCM – nêu ý kiến, 2 phương án về điều kiện hưởng BHXH một lần đều có những hạn chế, chưa phải là những phương án tối ưu nhất. Không nên chọn phương án 2 vì chúng ta giữ chân NLĐ bằng sự ưu việt và lợi ích của BHXH chứ không phải bằng cách giữ 50% số tiền ít ỏi của NLĐ. Phương án 1 vẫn còn có những băn khoăn, bởi vì những người đóng BHXH sau ngày luật này có hiệu lực sẽ không còn được lựa chọn hưởng BHXH một lần.

“Báo cáo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đánh giá cả hai phương án Chính phủ trình đều chưa phải là phương án tối ưu, do đó nếu chưa có phương án tối ưu thì đề nghị giữ nguyên như quy định hiện hành, tránh sự xáo trộn xã hội và cho NLĐ được lựa chọn, kể cả việc tham gia BHXH trước hay sau khi luật này có hiệu lực”, đại biểu Hạnh nói.

Nhiều đại biểu tán thành phương án 1

Đây là thông tin được bà Thúy Anh xác nhận. Theo bà Thúy Anh, đa số ý kiến trong Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành phương án 1 của Chính phủ đề xuất và cũng là ý kiến của đa số NLĐ tại một số địa phương được cơ quan chủ trì thẩm tra lấy ý kiến. Tuy nhiên, đề nghị Chính phủ sớm có đề án hỗ trợ và ban hành quy định phù hợp, đồng thời đẩy mạnh công tác truyền thông để NLĐ hiểu được lợi ích của việc hưởng lương hưu hằng tháng thay vì lựa chọn hưởng BHXH một lần.

Mặc dù khẳng định hai phương án được đưa ra trong dự thảo luật đều chưa phải là những phương án tối ưu, vì chưa giải quyết triệt để tình trạng hưởng BHXH một lần và tạo được sự đồng thuận cao nhưng đại biểu Trần Khánh Thu – Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Bình – vẫn thừa nhận, phương án 1 có nhiều ưu điểm hơn. Bởi phương án 1 cơ bản bảo đảm kế thừa quy định hiện hành, không gây sự xáo trộn trong xã hội, hạn chế được tình trạng một người tham gia BHXH có nhiều lần hưởng BHXH một lần thời gian qua. Về lâu dài, người tham gia mới sẽ không còn được hưởng BHXH một lần nên góp phần gia tăng số người ở lại hệ thống để được thụ hưởng các chế độ của BHXH từ chính quá trình tích lũy khi tham gia BHXH của mình và giảm gánh nặng cho cả xã hội; hướng dần tới nguyên tắc phổ quát của BHXH là khi có việc làm và thu nhập thì sẽ phải tham gia BHXH để tích lũy cho tương lai trong bối cảnh nước ta đã chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số…

Phát biểu giải trình, tiếp thu ý kiến ĐBQH nêu tại phiên thảo luận, Bộ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung – cho biết – quy định hưởng BHXH một lần là vấn đề nhạy cảm nhất trong dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) và cũng là vấn đề phức tạp nhất. Trên cơ sở Nghị quyết 28 của Trung ương với mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội lâu dài của đất nước để khi về hưu, NLĐ đều có lương, có bảo hiểm y tế. Cùng với đó cũng phải quan tâm đến đời sống thực tế bây giờ của NLĐ, vì nguyện vọng của một bộ phận NLĐ muốn rút BHXH. Với các mục tiêu vừa phân tích, Chính phủ đã đưa ra hai phương án (qua nhiều lần tham vấn các tổ chức quốc tế, tổ chức các hội thảo, hội nghị), đến ngày 25-5 vừa qua, Chính phủ tiếp tục cho ý kiến về nội dung này và thấy rằng không có phương án nào khác ngoài 2 phương án nêu trong dự thảo luật. Qua nghiên cứu các ý kiến đề xuất, cũng tính toán đến tích hợp hai phương án như một số đại biểu phân tích, theo đó người đang đóng được hưởng tiếp như phương án 1; người đóng sau này thì hưởng theo phương án 2. Tuy nhiên, sau khi xem xét, các chuyên gia thấy rằng, nếu cộng hai phương án thì cộng nhược điểm nhiều hơn là cộng ưu điểm. Chính vì vậy, Chính phủ tiếp tục trình Quốc hội đề nghị cho lựa chọn một trong hai phương án. Hơn nữa, từ kỳ họp thứ 6 đến nay, cơ quan thẩm tra và cơ quan soạn thảo đã lấy ý kiến tác động rộng rãi, trong đó qua báo cáo của 5 địa phương có tỷ lệ rút BHXH một lần cao, tuyệt đại bộ phận ý kiến đều chọn phương án 1, rất ít người đề xuất phương án 2.

Đức Việt