Hai vấn đề trong cải cách giáo dục

Trong bài viết này, chúng tôi xin mạn phép nêu suy nghĩ về hai vấn đề nhằm cải cách GD đó là nhà giáo và sự quản lý hoạt động GD.

1. Trước hết là vấn đề nhà giáo. GD là một hệ thống gồm nhiều yếu tố, trong đó nhà giáo là một yếu tố, có tầm quan trọng đặc biệt. Nhà giáo thông qua việc giảng dạy và GD để xây dựng con người, góp phần xây dựng tương lai cho xã hội. Họ chính là những kỹ sư thiết kế tâm hồn.

Trong bài văn sách của ông Trần Bích San (Sống ở thế kỷ thứ 19) – người làng Vị Xuyên (tỉnh Nam Định) có ba đề nghị rất đáng chú ý về GD mà chúng ta cần suy ngẫm. Thứ nhất, phải trọng giáo chức: Các học quan được đề bạt phải tuyển chọn kỹ càng và có chế độ đãi ngộ xứng đáng để tránh tình trạng tiêu cực như thi đậu hoặc cấp bằng hạch bằng tiền đút lót. Có như vậy mô phạm giáo chức mới đoan chính, luật nghiêm và nhân tài xứng đáng sẽ xuất hiện nhiều hơn. Thứ hai, phải chọn thực hành: Các kỳ thi của triều đình mở ra chỉ mới xét về mặt văn từ chứ chưa xét về mặt thực hành. Thi cử chỉ khảo sát cái học từ chương nhưng lại chưa đánh giá đúng mức độ, tác phong, trình độ am hiểu tình hình xã hội, chính trị của nước nhà. Trong lúc bài thi nói đến tư tưởng thánh hiền mà ăn ở lại không theo gương làm cho tư cách kém cỏi. Lời nói phải đi đôi với việc làm. Thứ ba, việc thuyên chuyển quan lại: Cần đưa ra các nguyên tắc cụ thể khi chọn người xứng đáng với chức vụ và có sự hoán chuyển vị trí hợp lý.

Những lời răn dạy khuyến cáo đó cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị, có thể áp dụng được trong GD hiện đại. Biện pháp quan trọng của việc chấn chỉnh (hay sửa đổi, cải cách) là phải xem xét lại việc xây dựng đội ngũ nhà giáo từ khâu đào tạo, sử dụng, bồi dưỡng và cả việc chăm sóc đời sống vật chất, tinh thần. Đó là bài học cho đến nay vẫn rất thiết thực. Nếu chúng ta có được đội ngũ nhà giáo thiết tha yêu nghề, gắn bó với công việc và làm việc với tinh thần “Tất cả vì học sinh thân yêu” để dạy dỗ các em nên người thì nhiệm vụ GD sẽ nhanh chóng thành công. Các nhà giáo phải có kiến thức sâu rộng, giỏi bộ môn mình giảng dạy. Điều kiện để học sinh khâm phục là thầy phải dạy giỏi. Có thầy giỏi ắt sẽ có trò giỏi. Một giáo viên bộ môn không giỏi môn mình dạy thì không thể có phương pháp dạy hay được. Vì thế nhà giáo cần được bồi dưỡng, nâng cao trình độ; cần phải được chăm sóc đời sống vật chất, đảm bảo điều kiện sống cho bản thân và gia đình để toàn tâm toàn ý cho công việc giảng dạy. Chế độ lương không hợp lý của Nhà nước hiện nay là một trong những nguyên nhân gây ra các hạn chế tiêu cực ở nhiều lĩnh vực, trong đó có hoạt động GD. Như vậy có một vấn đề cần chú ý là sư phạm phải đi trước, nhà trường sư phạm phải được xây dựng thành kiểu mẫu từ khâu tuyển sinh đến việc giảng dạy, học tập.

2. Vấn đề quản lý. Có hai khâu cần được xây dựng tốt, đó là bộ máy quản lý và cán bộ quản lý. Khác với bộ máy cơ khí, bộ máy quản lý thiết kế thế nào, sắp đặt con người ra sao vẫn cứ hoạt động được. Thế nhưng dung sai của bộ máy quản lý rất lớn chứ không nhỏ như dung sai của bộ máy cơ khí. Hậu quả để lại nặng nề không chỉ một con người hay một thế hệ gánh chịu. Vì vậy người làm tổ chức phải xem lại mình đã thiết kế và sắp xếp đúng cán bộ chưa? Vì thế ở mọi nơi mọi lúc ngành GD cần xem xét lại tổ chức bộ máy của ngành từ cơ sở tới bộ.

Cán bộ quản lý GD cần được đào tạo kỹ trước khi bổ nhiệm. Người đào tạo phải là những người đã được đào tạo về sư phạm. Cán bộ quản lý các cấp không nên làm quá lâu mà cần có niên hạn rõ ràng. Người làm quản lý quá lâu tại một cơ sở dễ nảy sinh bảo thủ, không có sáng kiến và ít đổi mới. Cũng nên thuyên chuyển cán bộ quản lý từ đơn vị này sang đơn vị khác để giúp người cán bộ quản lý nâng cao được tính linh hoạt, sáng tạo, thích nghi với sự thay đổi môi trường quản lý.

Chấn chỉnh, đổi mới hay cải cách GD thực chất là việc sửa đổi, hoàn thiện hay thay đổi những yếu tố hay một yếu tố của hệ thống GD, trong đó yếu tố nhà giáo, bộ máy quản lý và cán bộ quản lý GD là những điều kiện tiên quyết cần được quan tâm xử lý đúng. Tất nhiên chính sách về GD của Nhà nước luôn giữ vai trò quyết định.

Phạm Thanh Liêm

(Nguyên giảng viên Trường Cán bộ quản lý GD TP.HCM)