Hơn một thế kỷ qua, hát bội đã góp một phần không nhỏ cho sân khấu Việt Nam. Thế nhưng hiện tại, sân khấu hát bội đang thật sự thiếu vắng khán giả tri âm. Đây là nỗi lo và trăn trở của xã hội cũng như với những người tâm huyết với bộ môn nghệ thuật truyền thống này.
Luôn hết mình vì khán giảNhà hát nghệ thuật Hát bội TP.HCM vừa đạt thành tích ấn tượng tại “Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc 2025” với 2 huy chương vàng, 2 huy chương bạc và giải thiết kế sân khấu xuất sắc qua vở Anh hùng (tác giả Vương Huyền Cơ, đạo diễn Võ Hồ Hoàng Vũ). Nội dung vinh danh những người hùng kháng Pháp trên vùng đất Nam bộ với hình tượng trung tâm là Nguyễn Trung Trực. Vở diễn để lại nhiều cảm tình với nội dung nhẹ nhàng, tình cảm, đi sâu vào các mối quan hệ, từ mẹ con, vợ chồng, đến bằng hữu, đồng chí, đã hun đúc nên chí khí, bản lĩnh của những người anh hùng trong thời loạn với sự tham gia của các nghệ sĩ Bảo Châu, Kiều My, Ngọc Giàu, Thanh Bình, Minh Khương, Hoàng Hà, Đông Hồ, Anh Thi, Hà Trí Nhơn…
Thời gian qua, tại Đường sách TP.HCM, chương trình “Hát bội với âm nhạc dân tộc 2025” cũng đã thu hút rất nhiều bạn trẻ yêu thích loại hình nghệ thuật này. Có thể nói, hát bội vẫn luôn đi tìm khán giả tri âm cho mình. Nhưng “đất diễn” cho bộ môn nghệ thuật này ngày càng thu hẹp…
Nói đến hát bội, người ta có thể kể ra hàng loạt những tên tuổi quen thuộc: NSND Đinh Bằng Phi, cô đào Ba Đắc, Năm Nhỏ, Kim Thanh, Ngọc Khanh, cố nghệ sĩ Kim Ngà, Ngọc Dung… từng mê mẩn lòng người. Đã có những ngày người ta tíu tít rủ nhau đi xem hát bội tại các rạp hát, gánh hát hoặc qua ti vi. Cái hào quang ấy không thể giữ nổi sân khấu hát bội những ngày mở cửa. Ngày xưa ông bà ta rất chuộng xem hát bội, vì hát bội được xem là loại hình sân khấu có truyền thống lâu đời và độc đáo. Người diễn viên ra sân khấu mang theo cả thời gian, không gian vào trong đó, mặc dù sân khấu trống trơn, nhưng qua biểu diễn của họ, khán giả cảm nhận đây là thư phòng, là đường cái, là rừng núi, là sớm, là chiều… Trước đây, đạo diễn kiêm MC Hữu Luân đã phối hợp với Đoàn nghệ thuật hát bội TP.HCM giới thiệu bộ môn truyền thống dân tộc này đến với khán giả trẻ tại Nhà văn hóa Thanh niên (mỗi tháng một lần) qua nhiều vở tuồng nổi tiếng được dàn dựng công phu: Trảm Trịnh An, Lưu Kim Đính, Phụng Nghi Đình, Hồ Nguyệt Cô hóa cáo, Đào Tam Xuân báo phu cừu, Phàn Lê Huê phá hồng thủy trận, Chung Vô Diệm… Khách quan mà nói, các tuồng hát bội đều có cốt truyện vừa hấp dẫn, gay cấn hồi hộp, vừa là bài học nhân ái đạo đức. Trang phục cũng rất đẹp, diễn viên mềm mại, uyển chuyển, óng ánh ngũ sắc. Nhưng sự yêu thích này chỉ sống được thời gian đầu, do tính tò mò hoặc vì… miễn phí. Còn sau đó, chẳng mấy ai đến xem. Để làm mới, Đoàn nghệ thuật hát bội TP.HCM cũng đã trình diễn vở Dũng khí Đặng Đại Độ – vở tiên phong trong việc cải cách lấy lịch sử Việt Nam làm đề tài chính, dàn dựng tiết tấu nhanh hơn, ngôn ngữ dễ hiểu hơn. Vậy mà vẫn thiếu vắng khán giả. Chỉ có các ông cụ, bà lão muốn “ôn lại quá khứ” ngồi xem, lâu lâu lại tán thưởng bằng cách vỗ tay và… bỏ tiền vào chiếc thùng để trước sân khấu. Chẳng có bạn trẻ nào chứng kiến sự đổi mới thú vị ấy. Dường như các bạn mắc cỡ khi vào xem hát bội, sợ bạn bè đánh giá là nhà quê. Bạn nào tò mò lắm thì vào “xem thử”, chưa ngồi nóng ghế thì đã bỏ ra về. Nhìn lên sân khấu, người nghệ sĩ vẫn diễn một cách say mê, nhiệt tình đầy cố gắng sống trọn đời với nhân vật của mình…
Lúc sinh thời, GS.TS Trần Văn Khê từng chia sẻ: “Tuổi tác của tôi ngày càng cao nên tôi chỉ có một tâm niệm duy nhất là có thể gửi gắm những hiểu biết về văn hóa truyền thống cho thế hệ sau cố gắng giữ gìn, phát huy và tiếp nối muôn đời. Bởi trong thời buổi văn hóa phương Tây du nhập vào đời sống tinh thần của giới trẻ khiến những loại hình nghệ thuật truyền thống của dân tộc, mà điển hình là hát bội, đang dần bị quên lãng. Điều này khiến cho tôi rất buồn…”.
Hát bội đang đối diện nhiều thách thức
Trong thời đại số, nhiều bạn trẻ mong muốn hát bội được đầu tư đúng nghĩa về truyền thông, hình ảnh. Họ cho biết bản thân đã theo dõi hát bội trên không gian mạng nhưng hầu như các sản phẩm quảng bá chưa đủ thu hút. Nếu các video ngắn tóm tắt tích tuồng hay hậu trường nghệ sĩ hát bội trên TikTok, YouTube được làm chỉn chu và sáng tạo hơn thì nhiều khán giả trẻ sẽ dừng lại xem và tìm hiểu thêm.
Bạn Thu Lan (học sinh lớp 12 Trường Trần Đại Nghĩa chia sẻ: “Khi còn nhỏ, em đã được xem hát bội mỗi dịp cúng đình. Đến nay xem lại thì bất ngờ bởi làn điệu của hát bội đã đẩy nhanh tiết tấu và lời thoại cũng dễ hiểu hơn nhiều”.
Một vài khán giả trẻ người nước ngoài là sinh viên Trường ĐH KHXH&NV TP.HCM nói: “Chúng tôi thích nhạc dân tộc Việt Nam, qua đây được đi xem hát bội giúp chúng tôi phần nào cảm nhận được nghệ thuật độc đáo của các bạn…”.
Nhưng những khán giả trẻ tri âm với hát bội như thế vào thời điểm này rất hiếm. Như vậy, hát bội sẽ tồn tại như thế nào trong tương lai, nếu quá ít những người chịu lao vào sống chết với ngành nghệ thuật truyền thống này. Ai sẽ là lớp diễn viên kế thừa cái nghề mà nếu không có “máu truyền thống” sẽ khó lòng mà theo được. Sân khấu hát bội rồi sẽ mai một? Cho đến khi nào các bạn trẻ chúng ta biết trân trọng, quan tâm, giữ gìn vốn quý của sân khấu truyền thống dân tộc thì lúc ấy nghệ thuật hát bội mới sẽ không còn là những nốt nhạc buồn nữa.
Hiện tại, cùng với những đêm nhạc trẻ, chương trình truyền hình thực tế, các show biểu diễn thời trang hoành tráng thì hát bội trở thành một hạt cát nhỏ giữa đại dương mênh mông. Hãy cho hát bội một chỗ vịn mà đi tiếp trong thời đại số bùng nổ này!
Anh Khôi
Bình luận (0)