Học cách sử dụng AI an toàn và có trách nhiệm

Học cách sử dụng AI an toàn và có trách nhiệm - Audio

00:00 / 00:00

An audio error has occurred, player will skip forward in 2 seconds.

1 Học cách sử dụng AI an toàn và có trách nhiệm Audio

Trong thời đại công nghệ 4.0, trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành công cụ mạnh mẽ, hỗ trợ học sinh trong học tập, phát triển kỹ năng và khám phá tri thức. Tuy nhiên, để sử dụng AI hiệu quả và an toàn, học sinh cần được hướng dẫn cụ thể về cách tận dụng công cụ này.

Sử dụng AI hiệu quả là một kỹ năng thiết yếu cho học sinh trong thời đại số (ảnh minh họa). Ảnh: Y.H

1. Trước khi sử dụng AI, học sinh cần hiểu AI là gì và cách nó hoạt động. Theo đó, AI là hệ thống máy tính được thiết kế để thực hiện các nhiệm vụ như phân tích dữ liệu, trả lời câu hỏi hoặc tạo nội dung dựa trên dữ liệu đầu vào. AI không phải là bách khoa toàn thư để trả lời thấu đáo mọi vấn đề mà chỉ có thể giải đáp dựa trên đầu vào đã có sẵn. Nếu đầu vào không đầy đủ hoặc sai lệch thì kết quả có thể sẽ không chính xác. Các công cụ AI phổ biến như ChatGPT, Grok, Gemini hoặc Google Bard có thể hỗ trợ học sinh trong nhiều lĩnh vực. Kỹ năng mà học sinh cần rèn luyện khi sử dụng AI là phải tìm hiểu nguồn gốc AI. Học sinh nên đọc hoặc xem video đơn giản về AI từ các nguồn đáng tin cậy để hiểu AI đó đến từ đâu, làm sao có thể sử dụng hiệu quả… Chính vì vậy, cần hiểu giới hạn của AI, bởi AI không phải lúc nào cũng chính xác 100% và có thể cung cấp thông tin sai nếu dữ liệu đầu vào không rõ ràng hoặc vì lý do nào đó là khả năng tổng hợp bị nhiễu.

Thí dụ, một học sinh lớp 10 muốn tìm hiểu về cách mạng công nghiệp 4.0; thay vì hỏi Grok một câu chung chung như “Cách mạng 4.0 là gì?”, em nên hỏi cụ thể: “Cách mạng công nghiệp 4.0 có những đặc điểm gì và ảnh hưởng đến giáo dục như thế nào?”. Câu hỏi cụ thể giúp AI cung cấp câu trả lời chi tiết, phù hợp hơn và vì thế cũng dễ sử dụng hơn.

2. AI có thể trở thành “gia sư ảo” giúp học sinh giải bài tập, ôn luyện và hiểu bài sâu hơn. Tuy nhiên, học sinh cần sử dụng AI như công cụ hỗ trợ, không phải để thay thế nỗ lực cá nhân. Đây là điều cốt yếu trong việc dùng AI, bởi trên thực tế có một số học sinh (kể cả sinh viên), đã sử dụng AI để thay thế suy nghĩ, hoạt động của bản thân và gần như hoàn toàn lệ thuộc vào nó. Điều này rất nguy hiểm bởi nếu không được điều chỉnh, AI có thể tạo ra một thế hệ lười suy nghĩ và không biết suy nghĩ. Do đó, trong việc sử dụng AI, kỹ năng cần rèn luyện là phải đặt câu hỏi rõ ràng (viết câu hỏi ngắn gọn, cụ thể để nhận câu trả lời chính xác); phải luôn kiểm tra thông tin (so sánh kết quả từ AI với sách giáo khoa hoặc nguồn đáng tin cậy để đảm bảo độ chính xác chứ không tin mù quáng vào AI); sử dụng AI để giải thích: Yêu cầu AI giải thích các khái niệm khó thay vì chỉ cung cấp đáp án.

Thí dụ, khi gặp bài toán hình học về tính diện tích tam giác, học sinh có thể hỏi Grok: “Hãy giải thích từng bước cách tính diện tích tam giác có cạnh 5 cm, 6 cm, 7 cm”. Grok sẽ cung cấp cách giải chi tiết, từ công thức đến cách áp dụng, giúp học sinh hiểu rõ hơn. Sau đó, em có thể tự làm bài tập tương tự để kiểm tra kiến thức. Điều này sẽ có ích hơn là ra yêu cầu để Grok thực hiện hoàn toàn, học sinh có thể lấy được kết quả đúng nhưng không hiểu vì sao như vậy và lần sau sẽ không thể làm bài được.

3. AI không chỉ hỗ trợ học tập mà còn giúp học sinh phát triển khả năng sáng tạo trong viết lách, vẽ tranh hoặc lập trình. Các công cụ như DALL-E (tạo hình ảnh), Canva AI hoặc Scratch (hỗ trợ lập trình) rất phù hợp với học sinh. Nhưng cũng cần phải nhớ là AI chỉ đóng vai trò hỗ chứ không thay thế sự sáng tạo của học sinh. Kỹ năng cần rèn luyện là yêu cầu AI đưa ra ý tưởng cho bài viết, dự án hoặc thiết kế; từ đó chỉnh sửa nội dung hoặc hình ảnh do AI tạo ra để phù hợp với ý tưởng cá nhân; kết hợp AI với sáng tạo riêng (sử dụng AI như nguồn cảm hứng, không sao chép hoàn toàn).

Thí dụ, một học sinh lớp 8 muốn viết truyện ngắn về mùa thu. Em có thể hỏi Grok: “Gợi ý 5 ý tưởng cho một câu chuyện ngắn về mùa thu”. Grok có thể đề xuất ý tưởng như “một cậu bé tìm lại ký ức tuổi thơ bên dòng sông mùa thu”. Học sinh sau đó tự phát triển câu chuyện, kết hợp với cảm xúc và trải nghiệm cá nhân, thay vì dùng nguyên văn bản AI tạo ra. Đây mới là tác phẩm của một học sinh lớp 8 với ý tứ, ngôn ngữ, diễn đạt tương ứng; còn yêu cầu AI tạo ra tác phẩm hoàn chỉnh có thể chỉ là một sản phẩm tròn trịa về mặt hình thức nhưng ngôn ngữ, diễn đạt không phải của một tâm hồn trong veo, dễ rung động của học sinh lớp 8.

4. Học sinh cần được hướng dẫn cách sử dụng AI an toàn và có trách nhiệm để tránh các rủi ro như vi phạm bản quyền, lệ thuộc vào AI hoặc tiếp xúc với thông tin không phù hợp. Do đó, kỹ năng cần rèn luyện là biết bảo vệ thông tin cá nhân, như không nhập dữ liệu nhạy cảm như tên, địa chỉ hoặc thông tin cá nhân vào công cụ AI. Đồng thời phải biết tôn trọng bản quyền, như không sử dụng nội dung AI tạo ra để nộp bài tập hoặc thi cử mà không ghi nguồn. Và, phải biết nhận diện thông tin sai lệch, thông qua kiểm tra thông tin từ AI bằng cách tham khảo các nguồn chính thống như sách, báo hoặc giáo viên.

Thí dụ, một học sinh lớp 11 sử dụng ChatGPT để viết bài luận về biến đổi khí hậu. Thay vì sao chép toàn bộ nội dung từ AI, em yêu cầu: “Cung cấp dàn ý cho bài luận về biến đổi khí hậu”. Sau đó, em tự viết bài dựa trên dàn ý, kết hợp với kiến thức từ sách giáo khoa và bài giảng, đồng thời ghi chú “nguồn tham khảo: ChatGPT” trong bài nộp để đảm bảo tính trung thực.

5. Sử dụng AI không có nghĩa là chấp nhận mọi thông tin mà nó cung cấp. Học sinh cần rèn luyện tư duy phản biện để đánh giá và sử dụng kết quả từ AI một cách hiệu quả. Bởi AI có thể sử dụng và phương pháp tư duy của ai đó không phù hợp với bối cảnh, điều kiện, tập quán, văn hóa… của người Việt. Do đó, học sinh cần học cách đặt câu hỏi phản biện, như hỏi lại AI nếu câu trả lời không rõ hoặc mâu thuẫn với kiến thức đã học. Học sinh nên so sánh nhiều nguồn, đối chiếu thông tin từ AI với các nguồn khác để có cái nhìn toàn diện. Dĩ nhiên, học sinh cũng cần biết phân tích ưu, nhược điểm, qua đó đánh giá xem AI có đáp ứng đúng nhu cầu hay không.

Thí dụ, khi nghiên cứu về năng lượng tái tạo, học sinh hỏi Gemini: “Năng lượng mặt trời có lợi ích gì?”. Sau khi nhận câu trả lời, em nhận thấy thông tin thiếu thí dụ cụ thể. Em hỏi tiếp: “Cung cấp thí dụ về một quốc gia sử dụng năng lượng mặt trời thành công”. Đồng thời, em kiểm tra thông tin từ một bài báo khoa học để xác minh, đảm bảo độ chính xác…

Có thể nói, sử dụng AI hiệu quả là một kỹ năng thiết yếu cho học sinh trong thời đại số. Bằng cách hiểu rõ cách hoạt động của AI, tận dụng nó để học tập, sáng tạo, sử dụng an toàn và rèn luyện tư duy phản biện, học sinh không chỉ nâng cao hiệu quả học tập mà còn phát triển các kỹ năng cần thiết cho tương lai. Việc sử dụng AI để giải toán, viết truyện hoặc nghiên cứu cho thấy AI có thể trở thành người bạn đồng hành tuyệt vời nếu được sử dụng đúng cách. Giáo viên, phụ huynh và nhà trường cần hỗ trợ học sinh tiếp cận AI một cách khoa học, khuyến khích các em kết hợp công nghệ với nỗ lực cá nhân để đạt kết quả tốt nhất.

Nguyễn Minh Hải