Trong lớp học hôm nay, hình ảnh người học không còn chỉ là những “chiếc bình” để thầy cô rót đầy tri thức. Chúng ta đang sống trong thời kỳ mà tri thức mở ra vô tận trên internet, nơi học sinh có thể tìm thấy câu trả lời cho bất cứ điều gì chỉ sau một cú nhấp chuột. Vấn đề không còn là “biết cái gì, mà là biết học như thế nào”.
Đó chính là lý do năng lực tự chủ trong học tập trở thành một trong những năng lực trọng tâm của Chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Học không chỉ để thuộc bài
Trên thực tế, trong nhiều tiết học – đặc biệt là ở môn giáo dục kinh tế và pháp luật – học sinh vẫn “ngồi nghe – chép – học thuộc”, còn giáo viên thì “truyền đạt – giảng giải – kiểm tra”. Câu hỏi đặt ra: Làm sao để học sinh tự học – tự khám phá – tự thay đổi chính mình?
Để trả lời cho câu hỏi đó, tôi – một giáo viên môn giáo dục kinh tế và pháp luật – đã thử lùi lại một bước. Tôi không còn là “trung tâm” của bài học, mà để học sinh tự lên tiếng, tự tìm hiểu, tự trình bày và tự phản biện. Theo đó, tôi lựa chọn phương pháp dạy học theo dự án (Project-Based Learning – PBL) và áp dụng vào nội dung bài học “Thực hiện pháp luật” trong chương trình lớp 10 bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống. Mục tiêu rất đơn giản: để học sinh học bằng hành động, chứ không chỉ học qua ghi nhớ.
Trong 3 tiết học, học sinh được chia nhóm, lựa chọn chủ đề, khảo sát thực tế, phỏng vấn người dân, tìm hiểu các quy định pháp luật, rồi thiết kế sản phẩm trình bày. Giáo viên chỉ đóng vai trò “người dẫn đường” hỗ trợ, định hướng và lắng nghe. Và điều kỳ diệu đã xảy ra: những gương mặt học sinh từng rụt rè, lúng túng khi phát biểu giờ đây hăng say trao đổi, tranh luận, trình bày ý kiến và thậm chí phản biện quan điểm của nhau. Không khí lớp học trở nên sinh động, cởi mở và đầy năng lượng.
Học sinh
thực sự “làm chủ” bài học
Trong dự án này, học sinh được giao nhiệm vụ nghiên cứu và thực hành các tình huống pháp lý gắn liền với đời sống thực tế. Mỗi nhóm lựa chọn một chủ đề cụ thể như: “Tuân thủ Luật Giao thông của học sinh”, “Ý thức chấp hành quy định về bảo vệ môi trường”, “Phòng chống bạo lực học đường”, hay “Trách nhiệm của công dân trong không gian mạng”. Các em tiến hành khảo sát qua phiếu điều tra, phỏng vấn người dân, ghi nhận hình ảnh, video minh họa, đồng thời tìm hiểu các điều luật liên quan trong Hiến pháp, Luật Giao thông đường bộ, Luật An ninh mạng… để làm cơ sở cho báo cáo dự án. Sau giai đoạn thu thập thông tin, học sinh xử lý dữ liệu, lập kế hoạch hành động và trình bày kết quả bằng sản phẩm số như infographic, bài thuyết trình Canva hoặc PowerPoint. Mỗi nhóm phải chỉ ra vấn đề pháp lý, nguyên nhân, hậu quả và đề xuất biện pháp khắc phục. Điểm nhấn của dự án nằm ở phần phản biện giữa các nhóm, nơi học sinh đặt câu hỏi, nêu ý kiến trái chiều và bảo vệ quan điểm dựa trên quy định pháp luật. Thông qua quá trình đó, học sinh không chỉ hiểu sâu hơn về khái niệm “Thực hiện pháp luật”, mà còn hình thành thái độ tôn trọng và chủ động thực thi pháp luật trong đời sống hằng ngày. Dự án giúp các em chuyển từ “học luật để biết” sang “học luật để sống đúng và sống đẹp”.
Kết quả thực nghiệm được tiến hành tại Trường THPT chuyên Nguyễn Thị Minh Khai (tỉnh Sóc Trăng cũ) trong năm học 2024-2025 với lớp 10A8 (thực nghiệm) và lớp 10A9 (đối chứng), cho thấy những con số biết nói: 88% học sinh lớp 10A8 tự giác học tập hơn trước, trong khi lớp đối chứng chỉ đạt 72%. 85% học sinh biết tự đánh giá và điều chỉnh cách học của mình… Nhưng điều khiến tôi vui hơn cả không phải là những con số. Đó là ánh mắt say mê của học sinh khi trình bày dự án, là tiếng cười trong những buổi thảo luận nhóm, là cách các em tự tin bước lên bục giảng để chia sẻ ý kiến của mình. Khi học sinh được tin tưởng, các em trưởng thành hơn cả trong nhận thức và hành động. Từ chỗ “học để đối phó”, các em đã bắt đầu “học để hiểu – để sống đúng – để góp phần thay đổi xã hội”.
Môn học trở thành bài học sống
Trước đây, nhiều học sinh xem môn giáo dục kinh tế và pháp luật là môn phụ. Nhưng khi được học bằng dự án, các em nhận ra rằng pháp luật không phải thứ xa vời, mà là điều hiện hữu trong từng hành động nhỏ hằng ngày: đội mũ bảo hiểm, giữ gìn trật tự, bảo vệ môi trường, hay chia sẻ thông tin có trách nhiệm trên mạng xã hội. Một nhóm học sinh đã chọn nghiên cứu chủ đề “Hành vi vi phạm Luật Giao thông của học sinh quanh cổng trường”. Các em khảo sát, quay video, phỏng vấn và đưa ra các giải pháp cụ thể. Khi trình bày sản phẩm, một học sinh nói: “Chúng em hiểu rằng, thực hiện pháp luật không phải để sợ bị phạt, mà là để bảo vệ chính mình và người khác”. Đó là khoảnh khắc mà tôi biết rằng, bài học đã thực sự chạm tới trái tim người học.
Dạy học theo dự án không chỉ thay đổi học sinh – nó thay đổi cả giáo viên. Người thầy phải học cách lắng nghe, đặt câu hỏi, tạo cơ hội cho học sinh khám phá, thay vì “đọc – chép – kiểm tra”. Công việc này đòi hỏi sự kiên nhẫn, sáng tạo và tinh thần đổi mới không ngừng. Nhưng bù lại, lớp học trở nên sống động, học sinh chủ động, còn giáo viên tìm thấy niềm vui thật sự trong nghề – niềm vui khi thấy học sinh của mình biết tự tìm đường đến tri thức, chứ không chờ ai dẫn dắt nữa.
Khi Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đặt mục tiêu “phát triển năng lực và phẩm chất người học”, đó không phải là khẩu hiệu. Đổi mới phải bắt đầu từ chính tiết học, từ cách giáo viên tổ chức lớp học, từ thái độ của người dạy và người học. Phương pháp dạy học theo dự án cho thấy rằng: nếu giáo viên dám trao quyền, học sinh sẽ dám thử sức; nếu giáo viên tin tưởng, học sinh sẽ tự tin. Đó là con đường giúp người học tự chủ – sáng tạo – nhân văn, như tinh thần mà giáo dục Việt Nam đang hướng tới. Giáo dục không chỉ là truyền đạt kiến thức, mà là trao cho học sinh quyền được suy nghĩ, được chọn lựa và được hành động. Tự chủ trong học tập không phải chỉ là kỹ năng học tập, mà là bước đầu tiên để trở thành một công dân tự do – biết tôn trọng luật pháp, có trách nhiệm với cộng đồng và dám chịu trách nhiệm với bản thân. Mỗi tiết học theo dự án không chỉ là dạy và học, mà là hành trình để học sinh hiểu mình, hiểu đời và hiểu xã hội. Và khi đó, bài học “Thực hiện pháp luật” không còn nằm trong trang sách, mà lan tỏa vào chính cuộc sống.
Ngô Thị Thúy Diễm
(Trường THPT chuyên Nguyễn Thị Minh Khai, phường Sóc Trăng, TP.Cần Thơ)
Bình luận (0)