Hồi sinh “thung lũng chết” A So

Sau 3 năm triển khai dự án xử lý chất độc dioxin tại Sân bay A So (xã Đông Sơn, huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên – Huế), vùng “thung lũng chết” này đã được hồi sinh, trả lại hàng ngàn hécta đất canh tác cho bà con đồng bào các dân tộc thiểu số. Niềm vui hiện rõ trên gương mặt mỗi người dân…

Tư lệnh Binh chủng Hóa học và Chủ tịch UBND huyện A Lưới ký biên bản bàn giao đất sạch cho địa phương

Lành lại những vết thương

“Thung lũng chết” A So – cụm từ mỗi lần nghĩ đến đều gợi nhắc nhiều ám ảnh. Không ai nghĩ, vùng đất bên dãy Trường Sơn hùng vỹ này, trong chiến tranh, đã phải gánh chịu hậu quả nặng nề, hiện hữu trong từng nỗi đau mỗi gia đình có con cái bị nhiễm chất độc da cam.

A So thời ấy, quân đội Mỹ đã sử dụng làm sân bay dã chiến, tập trung chất độc hóa học dioxin (da cam) và là trạm trung chuyển để không quân Mỹ đi phun rải ở khu vực miền Trung – Việt Nam. Thống kê, từ năm 1961 đến1971, tỉnh Thừa Thiên – Huế với trọng điểm là Sân bay A So hứng chịu hậu quả nặng nề của chất độc hóa học dioxin. Toàn tỉnh hiện có gần 16.000 người bị nhiễm chất độc da cam/dioxin, riêng huyện A Lưới có khoảng 5.000 người (tập trung chủ yếu ở khu vực Sân bay A So).

Chiến tranh kết thúc, chất độc da cam thấm sâu vào đất, ảnh hưởng trực tiếp lên đời sống con người, vật nuôi, cây trồng. Người dân dù nỗ lực tái canh trên vùng đất ấy thì sản vật thu về cũng không thể nào ăn được. Dù nhận được rất nhiều sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương, nỗi đau chỉ được xoa dịu phần nào. Trong sâu thẳm, mỗi người dân vẫn khát khao ngày họ có thể tự tin ăn được cây rau, hạt lúa, vật nuôi do chính mình trồng trên quê xứ, để mỗi đứa trẻ cất tiếng khóc chào đời trọn vẹn trong nụ cười mẹ cha mà không còn phải giật mình thon thót trước mỗi dấu hiệu di chứng chiến tranh.

Cây đã bắt đầu lên xanh trên vùng đất A So vừa được làm sạch dioxin/da cam

Để giúp người dân ổn định đời sống, sau chiến tranh, đã có một số dự án thực hiện việc khảo sát tình trạng đất nhiễm độc trên địa bàn huyện A Lưới. Các kết quả khảo sát cơ bản xác định được khu vực ô nhiễm tại Sân bay A So. Nếu lấy mục tiêu xử lý là 40ppt (đất trồng cây hàng năm theo QCVN 45:2012/BTNMT) thì diện tích ô nhiễm ước tính khoảng 5ha, chiều sâu ô nhiễm trung bình 0,7m, tổng khối lượng đất ô nhiễm cần xử lý là 35.000m3 (trong đó, có khoảng 6.600m3 đất nhiễm có nồng độ ô nhiễm trên 200ppt). Ngoài ra, quá trình tẩy độc dioxin tại Sân bay A So, nhà chức trách đã phát hiện thêm khoảng 3.700m3 đất nhiễm dioxin cần xử lý.

Ngày 30-3-2020, Bộ Quốc phòng đã phê duyệt dự án: “Xử lý đất nhiễm chất độc dioxin tại Sân bay A So thuộc huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên – Huế”, giao trực tiếp cho Binh chủng Hóa học chủ trì thực hiện. Tổng kinh phí 74 tỷ đồng, trích từ nguồn vốn ngân sách Nhà nước, dự án đã tiến hành rà phá bom mìn đối với diện tích hơn 9ha tại Sân bay A So; tiến hành thu gom, xử lý 38.718m3 đất và trầm tích ô nhiễm dioxin. Đặc biệt, với công nghệ chôn lấp cô lập do Viện Hóa học môi trường quân sự nghiên cứu, dự án đã ứng dụng hiệu quả công nghệ sinh học do Viện Công nghệ sinh học (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) chuyển giao để xử lý triệt để đất ô nhiễm nặng. Trong tổng khối lượng 38.718m3 đất nhiễm, đã xử lý sinh học được 6.500m3, xử lý chôn lấp cô lập 32.218m3.

Trong niềm vui của ngày hoàn thành dự án, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên – Huế Phan Quý Phương cho biết: “Việc hoàn thành dự án là một dấu mốc lớn có ý nghĩa hết sức quan trọng. Từ một điểm nóng ô nhiễm với chất độc dioxin, kể từ hôm nay Sân bay A So đã được hoàn trả môi trường trong sạch, an toàn, loại bỏ hoàn toàn tác động nguy hiểm đối với sức khỏe con người và môi trường sinh thái. “Những kết quả này sẽ giúp người dân ổn định đời sống và phát triển kinh tế – xã hội địa phương. Đồng thời tạo niềm tin, động lực để người dân miền biên giới A So yên tâm, lao động sản xuất, xây dựng tương lai”.

Sau 3 năm triển khai, tháng 10-2023, Binh chủng Hóa học đã tiến hành hoàn thổ, trồng cây trên diện tích 5,23ha, việc san mặt bằng hố chôn dự án theo đúng tiến độ đề ra và bàn giao đất sạch cho địa phương.

Mở ra hy vọng tươi sáng ở tương lai

Thiếu tướng Hà Văn Cử, Tư lệnh Binh chủng Hóa học cho biết: “Với sự nỗ lực cao nhất tại A So, chất độc dioxin đã được cách ly hoàn toàn với môi trường bên ngoài, không gây ảnh hưởng tới sức khỏe con người và môi trường sinh thái, tạo sự an tâm cho bà con lao động, sản xuất. Sự thành công của dự án “Xử lý đất nhiễm độc dioxin tại Sân bay A So” mang lại nhiều ý nghĩa về mặt kinh tế – xã hội, an ninh quốc phòng cho tỉnh Thừa Thiên – Huế. Kết quả dự án cũng là sự tri ân rõ nét của Đảng, Nhà nước, quân đội đối với nhân dân vùng đất cách mạng anh dũng, kiên cường trong chiến đấu, bảo vệ và xây dựng Tổ quốc”.

Đông Sơn ngày mới, niềm vui đã hiện rõ trên khuôn mặt mỗi người dân đồng bào các dân tộc Pa Cô, Tà Ôi, Cơ Tu… Sân bay A So đã sạch dioxin/da cam, những tiếng khóc chào đời ngày mai hẳn sẽ vơi đi những âu lo, thấp thỏm. Ruộng nương rồi sẽ hồi sinh một màu xanh no ấm!

Phan Vĩnh Yên