Không để lãng phí nguồn dược liệu Việt Nam

Dược liệu rẻ hơn khoai lang?
Theo thống kê của Viện Dược liệu, tính đến nay đã ghi nhận 5.117 loài thực vật và nấm, 408 loài động vật và 75 loại khoáng vật có công dụng làm thuốc ở Việt Nam. Trong số đó, có khoảng 70 loài có tiềm năng khai thác với tổng trữ lượng khoảng 18.000 tấn/năm như diếp cá (5.000 tấn), cẩu tích (1.500 tấn), lạc tiên (1.500 tấn), rau đắng đất (1.500 tấn)… Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến nhấn mạnh, chúng ta cũng may mắn sở hữu nhiều loài dược liệu quý, hiếm, đặc hữu như sâm Ngọc Linh, ba kích, châu thụ, ngân đằng… Trong quá trình điều tra về tri thức bản địa, đã tổng hợp được danh mục các loài cây thuốc từ cộng đồng các dân tộc và thu thập, sưu tầm được gần 1.300 bài thuốc dân gian trên cả nước.
Theo Bộ trưởng Bộ Y tế, mặc dù có tiềm năng, thế mạnh rất lớn về tài nguyên dược liệu nhưng có một nghịch lý là hiện nay chúng ta mới chủ động được 25% nhu cầu, còn 75% còn lại chúng ta phải phụ thuộc nguồn nhập khẩu. Hiện nay, số lượng loài cây dược liệu có khả năng khai thác tự nhiên còn rất ít (trên cả nước hiện chỉ còn khoảng 206 loài cây dược liệu có giá trị có thể khai thác tự nhiên), nhiều loài cây dược liệu quý hiếm trong nước đang đứng trước nguy cơ cạn kiệt. Trước kia, một số dược liệu có thể khai thác hàng chục ngàn tấn mỗi năm như ba kích, đẳng sâm, hoàng tinh… nhưng hiện nay, nhiều cây thuốc đã được đưa vào sách đỏ vì có nguy cơ bị tuyệt chủng. Cây hoàng liên trước kia là đặc trưng của dãy núi Hoàng Liên Sơn, nay chỉ tìm thấy dạng dấu tích. Chúng ta cũng chưa biến được các sản phẩm từ dược liệu quý thành hàng hóa có giá trị cao và để sử dụng rộng rãi. Pháp và Mỹ đã chiết xuất hoạt chất taxon từ cây thông đỏ để sản xuất thuốc chữa ung thư và đưa ra thị trường từ năm 1994, đem lại doanh thu hàng chục tỷ USD mỗi năm.
Tuy nhiên, Việt Nam hiện vẫn chưa sản xuất được loại thuốc này trong khi cây thông đỏ Lâm Đồng (Đà Lạt) là loại cây đặc biệt quý hiếm với hàm lượng hoạt chất chữa ung thư cao bậc nhất thế giới.

Thủ tướng tham quan sản phẩm dược liệu Việt Nam

Theo Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, Việt Nam có truyền thống quý báu về y học cổ truyền và có nhiều cây thuốc quý nổi tiếng. Đảng, Nhà nước đã đưa ra đường lối chung về y tế là y học hiện đại kết hợp với y học cổ truyền. Chúng ta có thể phát triển dược liệu ở mọi miền của Tổ quốc với giá trị gia tăng lớn, trước hết là phục vụ người dân trong nước và có thể xuất khẩu. “Tiềm năng to lớn như vậy nhưng chưa phát huy được. Có nhiều cơ hội phát triển ở các địa phương nhưng chưa quy hoạch, phát triển chuỗi giá trị của cây dược liệu. Cần tìm ra chính sách thu hút phát triển, hiện nay còn nhỏ lẻ, hiệu quả thấp, không có đầu ra bền vững”, Thủ tướng đặt vấn đề. Thủ tướng yêu cầu cần phải thấy rõ thực trạng dược liệu Việt Nam hiện nay, khi mà có ý kiến cho rằng dược liệu còn rẻ hơn cả khoai lang, thậm chí nói rằng “chúng ta ăn bã, còn cái tinh túy, dinh dưỡng, tốt đẹp người ta lấy mất rồi”.
Hình thành những vùng sản xuất quy mô lớn
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định, có thể hình thành các chủ trương, biện pháp lớn để phát triển dược liệu ở nước ta – một ngành có tiềm năng to lớn. Từ thực tế quy mô, cách làm và cách phát triển cây dược liệu ở Việt Nam hiện nay còn nhỏ, chưa có hiệu quả cao, còn nhiều lãng phí, Thủ tướng cho rằng cần có khuôn khổ chính sách pháp luật rõ hơn, thậm chí phải sửa luật pháp, chính sách để dược liệu Việt Nam có điều kiện phát triển. Thủ tướng đánh giá cao một số địa phương đã quan tâm và có thành công đối với một số cây dược liệu có tính chất hàng hóa lớn như nghệ, táo mèo, thảo quả, atisô, quế, hoa hòe, cúc hoa… Bước đầu có một số sản phẩm từ cây sâm Ngọc Linh, là thành công bước đầu, nhưng đã mang lại một số kết quả đáng mừng. Thuốc từ dược liệu tăng 10% mỗi năm, trong đó ở Việt Nam có 59 tỉnh thành có bệnh viện y học cổ truyền, bệnh viện cấp huyện có khoa y học cổ truyền, nhiều trạm y tế có vườn thuốc. “Không có doanh nghiệp chế biến, hợp tác xã chế biến thì sản xuất dược liệu Việt Nam không thành công”,  Thủ tướng khẳng định.
Thủ tướng cũng yêu cầu đầu tư nghiên cứu khoa học công nghệ để phát triển đầu ra của dược liệu, hình thành sản xuất theo chuỗi giá trị với công nghệ tốt theo hướng bào chế dược liệu, không làm thô. Cần phát triển các doanh nghiệp, công nghiệp dược ở Việt Nam để chế biến tiết kiệm hiệu quả, bao bì đẹp, quảng bá mạnh mẽ. “Tôi nghe nói riêng cây sâm Hàn Quốc người ta đã dành 60% thời gian ban đầu để quảng bá, sản xuất ra mấy trăm loại sản phẩm khác nhau”, Thủ tướng nói.
Thủ tướng nhấn mạnh, phát triển dược liệu trong nước phải là một chiến lược của ngành y tế, có chính sách đặc thù để phát triển ngành dược, cây dược liệu, công nghiệp dược liệu Việt Nam. Cùng với các thành phố lớn, các địa phương cần thu hút, đưa nhà máy chế biến vào những vùng sản xuất dược liệu có quy mô lớn, có thị trường. Nghiên cứu hình thành các trung tâm dược liệu ở miền Bắc, Trung, Nam và Tây Nguyên.
Thủ tướng giao Bộ Y tế chủ trì, phối hợp với Bộ KH-CN, các bộ liên quan xây dựng Chương trình KH-CN trọng điểm về dược liệu, trong đó chú trọng việc bảo tồn nguồn gene và phát triển dược liệu quý, hiếm, đặc hữu. Có chính sách hỗ trợ phát hiện, đăng ký, công nhận sở hữu trí tuệ và thương mại hóa các bài thuốc cổ truyền. Bộ Y tế lựa chọn một số sản phẩm từ dược liệu đặc hữu, quý, hiếm (bao gồm cả thuốc cổ truyền) có giá trị kinh tế cao để đầu tư phát triển, coi là sản phẩm quốc gia hoặc được áp dụng các cơ chế hỗ trợ, ưu đãi như đối với sản phẩm quốc gia. Bộ Y tế và Hội Dược liệu Việt Nam chọn 100 cây dược liệu quý trong số 5.000 loại dược liệu mà Việt Nam có để trồng, chế biến.

LÂM NGUYÊN (SGGP)