Không tiếp tục trói mình vào USD

Tiến sĩ Lê Đăng Doanh đã trao đổi về vấn đề đa dạng hóa dự trữ ngoại tệ của Việt Nam.

Rất cần thiết đối với Việt Nam và mọi quốc gia (ngoài nước Mỹ) nói chung. Lý do đầu tiên là hiện nay, tình hình kinh tế thế giới có nhiều biến động, giá trị USD, euro, yên và nhân dân tệ đều thay đổi. Xu thế USD yếu đi ngày càng rõ. Từ khi đổi mới đến nay, chúng ta không còn phụ thuộc vào đồng rúp chuyển nhượng nữa mà giữ tỉ giá gắn với USD. Dự trữ ngoại tệ chủ yếu cũng là USD. Trong khi đó, giao dịch thương mại phần lớn gắn với Trung Quốc. Chúng ta cũng mua bán với châu Âu và Nhật và dùng USD.

Việt Nam cần phân tích đồng tiền nào sẽ giữ, lên hay xuống giá mà quyết định khôn khéo.

Kinh tế Mỹ vượt Anh vào năm 1928 nhưng phải đến năm 1944, USD mới thay thế được bảng Anh. USD suy yếu và theo cách tính mới của Quỹ Tiền tệ Quốc tế dựa vào sức mua, kinh tế Trung Quốc sẽ vượt kinh tế Mỹ vào năm 2016. Tuy nhiên, nhân dân tệ khó mà vượt được USD vào năm đó. Ngoài vị thế có được nhờ tỉ trọng xuất khẩu, nhân dân tệ chưa phải là đồng tiền mạnh do hệ thống ngân hàng Trung Quốc chưa phát triển. Uy tín của hệ thống này vẫn còn là một câu hỏi. Vậy nên, không phải vì sẽ vượt qua Mỹ về kinh tế mà nhân dân tệ sẽ thay thế ngay USD.

Tôi nghĩ Việt Nam nên có một rổ ngoại tệ gồm USD, euro, yên và nhân dân tệ. Với sự tăng giá vàng như hiện nay, chúng ta cũng nên tính đến việc dự trữ một lượng vàng nhất định. Năm 2010, Trung Quốc rất khôn ngoan khi mua vào 500 tấn vàng và có lời lớn vì giá vàng tăng.

Rất tốt nếu Ngân hàng Nhà nước có được số vàng này. Sau đó có thể ký thác số vàng đó với ngân hàng nước ngoài và có được lượng ngoại tệ lớn. Nếu lượng vàng trong dân khoảng 500 tấn thì sẽ tương đương với 22-24 tỉ USD. Đây là lượng ngoại tệ lớn hơn nhiều so với lượng ngoại tệ dự trữ hiện nay.

Đúng vậy. Vì thế tôi nghĩ cần phải có một thị trường vàng tương tự sàn vàng, cho phép kinh doanh vàng, vàng tín chỉ chứ không nhất thiết là vàng vật chất. Có thể dùng vàng tín chỉ để cầm cố ở ngân hàng nước ngoài. Không cần tung một lượng tiền lớn ra thị trường. Nhưng để làm việc này phải có sự minh bạch trong hoạt động của sàn vàng cũng như xuất nhập khẩu vàng. Khi Ngân hàng Á Châu (ACB) thành lập sàn vàng, Hiệp hội Kinh doanh Vàng đã 8 lần đề nghị nên xây dựng khung pháp lý nhưng đều không được chấp nhận. Cấp chỉ đạo muốn giữ nguyên quyền chỉ định nhập khẩu vàng của mình. Các doanh nghiệp không đồng ý, họ muốn đấu thầu công khai.

Theo tôi, việc này liên quan đến lợi ích nhóm. Với mức chênh lệch giữa giá vàng trong nước và giá vàng thế giới, có khi đến 2 triệu đồng/lượng như năm 2010, những đơn vị được chỉ định nhập vàng sẽ thu được lợi ích rất lớn. Buôn lậu vàng vì vậy diễn ra rất sôi động, có năm lên đến 20 tấn. Tại sao lại không thể kiểm soát được lượng vàng lớn như vậy? Tôi không tin là không ai biết vì muốn buôn lậu vàng phải có ngoại tệ và tổ chức cả đường dây.

Hiệp hội đề xuất là phải có tiêu chí, cho phép mua bán, đấu thầu công khai. Cái dở của sàn vàng ACB là chỉ ký quỹ 8-12% mà lại được phép kinh doanh đến 100%. Như vậy, mức độ đầu cơ và rủi ro quá lớn. Các quốc gia khác đều có sàn giao dịch cho mỗi loại hàng hóa. Việt Nam cũng đã có sàn giao dịch cà phê. Vì vậy tôi ủng hộ ý tưởng lập sàn vàng.

Điều này còn tùy vào thông lệ thế giới. Không nhất thiết là 100% nhưng phải bảo đảm an toàn, tránh việc đầu cơ. Mức ký quỹ 8-12% của ACB là quá thấp.

Các doanh nghiệp nên sử dụng nhiều đồng tiền, tránh bó cứng vào USD. Những lúc USD mất giá so với yên và euro, doanh nghiệp có thể gặp khó khăn rất lớn.

Ngân hàng phải trợ giúp và hướng dẫn doanh nghiệp. Tôi nghĩ Nhật và Liên minh châu Âu sẽ không phản đối việc dùng yên và euro để mua bán. Nhưng đối với Trung Quốc, cần thận trọng vì nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc quá lớn. Chúng ta hiện phải dùng USD kiếm được từ các nguồn khác để thanh toán cho Trung Quốc. Nếu dùng nhân dân tệ tức là phải vay thêm từ họ. Vậy ngoài việc phụ thuộc vào hàng hóa, chúng ta lại phụ thuộc thêm về mặt tài chính và ngân hàng. Rủi ro sẽ rất lớn.

Với tình hình nợ công cao, ngân sách gặp khó khăn, thâm hụt thương mại lớn và thất nghiệp cao như hiện nay, nền kinh tế Mỹ khó có thể phục hồi trong thời gian ngắn. USD vì vậy còn biến động nhiều và có thể tiếp tục xuống giá so với các đồng tiền khác.

Định hướng này rất đúng đắn và đáng được hoan nghênh. Đây là nghị quyết duy nhất của Chính phủ từ trước đến nay không nhắc đến tăng trưởng cao và nhanh. Nhưng liệu có đạt được những mục tiêu đặt ra hay không thì phải chờ thời gian trả lời. Cho đến nay, rõ ràng vẫn chưa đạt được những mục tiêu đó. Chính phủ kiềm chế tín dụng và đầu tư công nhưng hiện nay cả hai đều tăng.

Đúng vậy. Tuy nhiên, cái giá mà doanh nghiệp nhỏ và vừa phải trả là quá lớn. Theo tôi, không nên thắt chặt tiền tệ với bất kỳ giá nào. Hiện nay, việc chạy đua tăng lãi suất của các ngân hàng đã tái xuất hiện. Doanh nghiệp không có tiền mặt nên phải đi vay. Ngân hàng không đủ tiền cho vay nên nâng lãi suất huy động và đẩy lãi suất cho vay lên cao. Quả bóng rồi sẽ vỡ bởi doanh nghiệp không thể trả nỗi lãi suất này. Vì vậy, Chính phủ cần xem lại việc thắt chặt tín dụng quá mức và đối thoại với doanh nghiệp để tìm cách tháo gỡ.