Khuyến khích nhà trường biên soạn tài liệu riêng môn học

Phó Giám đốc Sở GD-ĐT TP.HCM Nguyễn Bảo Quốc cho biết, việc biên soạn tài liệu riêng môn học khi thực hiện Chương trình GDPT 2018 là cần thiết song không thể thay thế sách giáo khoa.

Phó Giám đốc Sở GD-ĐT TP.HCM Nguyễn Bảo Quốc

+ Phóng viên: Năm học này, nhiều trường THPT tại TP.HCM thiết kế giáo trình riêng phục vụ việc giảng dạy Chương trình GDPT 2018 ở nhiều môn học. Ông nhìn nhận thế nào về cách thức này, về ưu điểm, hạn chế, tính phù hợp với chương trình…?

– Phó Giám đốc Sở GD-ĐT TP.HCM Nguyễn Bảo Quốc: Trước hết chúng ta cần làm rõ khái niệm về giáo trình. Theo Thông tư 35/2021/TT-BGDĐT: Giáo trình là tài liệu để giảng dạy, học tập, nghiên cứu chính của một học phần được cơ sở đào tạo tổ chức biên soạn, lựa chọn, thẩm định, phê duyệt và sử dụng tại cơ sở đào tạo theo quy định tại thông tư này và các quy định của pháp luật có liên quan.

Như vậy, cái mà nhà trường đang gọi là “giáo trình” chỉ là tài liệu, tư liệu dạy học do tổ bộ môn trường biên soạn để bổ trợ, làm giàu thêm nguồn tài liệu, tư liệu giảng dạy, tham khảo của bộ môn.

Với Chương trình GDPT 2018, hoạt động dạy học nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh với các yêu cầu cần đạt cụ thể, rõ ràng. Mỗi môn học đều có “nhiều con đường” để đạt được các mục đích, yêu cầu của chương trình. Trong đó, chương trình là quan trọng nhất, là căn cứ để dạy học, giáo viên có nhiều cách để đạt được các yêu cầu của chương trình. Do vậy, Sở GD-ĐT TP.HCM luôn khuyến khích các tổ bộ môn nhà trường biên soạn các tài liệu học tập, xây dựng các kho tư liệu giảng dạy dùng chung. Tuy nhiên, nếu tổ bộ môn nhà trường biên soạn một cuốn tài liệu môn học và được sử dụng thay thế như sách giáo khoa là sai quy định.

+ Vậy, theo ông, nhà trường cần lưu ý gì khi biên soạn giáo trình riêng môn học?

– Khi biên soạn các tài liệu riêng môn học, mỗi nhà trường, tổ bộ môn cần đặt ra các câu hỏi liên quan đến chuyên môn, pháp lý và cách thức triển khai.

Về chuyên môn: Ai là người biên soạn, trình độ chuyên môn thế nào? Biên soạn nhằm mục đích gì? Ai thẩm định và chịu trách nhiệm về nội dung? Vấn đề chính trị, tư tưởng trong các tài liệu ấy như thế nào?

Về tổ chức thực hiện: Tài liệu ấy có được sử dụng thay thế sách giáo khoa không? Có bắt buộc học sinh phải mua các tài liệu ấy để học tập hay không?

Căn cứ pháp lý nào để thực hiện biên soạn tài liệu ấy? Khi trả lời các câu hỏi trên chúng ta sẽ nhận thức rõ tính đúng sai của việc biên soạn và sử dụng các tài liệu dạy học.

Nhà trường chủ động xây dựng giáo trình riêng môn học xong cần phù hợp với đặc thù đội ngũ, đối tượng học sinh. Hiệu trưởng nhà trường sẽ chịu hoàn toàn trách nhiệm về nội dung cũng như việc giảng dạy đối với tài liệu này.

Như đã nói, tài liệu riêng môn học chỉ được xem như một tư liệu tham khảo, hỗ trợ giảng dạy chứ không thể thay thế sách giáo khoa. Do đó, giáo viên cần không lệ thuộc vào tài liệu này, mà chỉ xem như một kênh để bổ trợ thêm cho hoạt động giảng dạy của mình. Điều quan trọng là giáo viên cần nghiên cứu kỹ chương trình bộ môn, nắm thật chắc các yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực; nghiên cứu sách giáo khoa và các nguồn học liệu khác. Từ đó thiết kế kế hoạch bài dạy để đạt được các yêu cầu cần đạt đó.

Mặt khác, trong kế hoạch bài dạy của mình, giáo viên hoàn toàn có thể mở rộng, bổ sung nguồn tư liệu giảng dạy; liên hệ, so sánh, kết nối các tư liệu sao cho việc giảng dạy hiệu quả nhất…

Mỗi trường cần tự đánh giá nhu cầu khi xây dựng tài liệu

Theo PGS.TS Chu Cẩm Thơ (Trưởng ban Nghiên cứu đánh giá giáo dục, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Bộ GD-ĐT) thì tài liệu giáo dục nhà trường được khuyến khích phát triển với mục đích trao quyền chủ động cho nhà trường trong thực hiện chủ trương một chương trình. Rất nhiều lợi ích giáo dục sẽ đạt được khi học sinh, giáo viên được giảng dạy dựa trên tài liệu sát thực tiễn, đặc biệt thỏa mãn ít nhất 3 thành tố: nhu cầu học tập của học sinh, nguồn lực của nhà trường và đặc điểm bối cảnh giáo dục địa phương. Tuy nhiên không hề dễ để mỗi nhà trường biên soạn được những tài liệu như vậy.

Chúng tôi đã từng nghiên cứu năng lực tự chủ của các trường THPT xét trên phương diện chương trình giảng dạy, cho thấy, hầu hết các trường THPT chưa hình thành văn hóa sinh hoạt chuyên môn, dựa trên sự thấu hiểu, khai thác bối cảnh giáo dục địa phương, nhu cầu học tập của học sinh; cũng chưa sẵn sàng trong phát triển chương trình nhà trường một cách toàn diện.

Vì vậy, theo tôi, để thực hiện được việc xây dựng giáo trình, tài liệu giáo dục nhà trường hiệu quả, thì trước hết, mỗi trường học cần tự đánh giá nhu cầu giáo dục, nguồn lực của nhà trường, địa phương để lựa chọn xây dựng tài liệu đặc thù (tức là thu hẹp phạm vi trên 1 môn học/hoạt động giáo dục hoặc có thể chỉ là 1 chuyên đề). Trước đó, cần quan tâm sinh hoạt chuyên môn phát triển chương trình môn học, chọn ra nhóm nhân tố tích cực để biên soạn tài liệu.

Riêng đối với việc thử nghiệm, thẩm định tài liệu cần có sự tham gia của các chuyên gia lĩnh vực và các giáo viên có kinh nghiệm. Vì tính chất lưu hành nội bộ, phục vụ trực tiếp hoạt động giáo dục của nhà trường, nên nhất thiết, tài liệu này cần được tổ chức, thể hiện ở đa dạng hình thức (bài giảng, video…) để đáp ứng cụ thể nhu cầu của thầy và trò, của quản lý, của phụ huynh.

+ Theo nhiều trường, một trong những mục tiêu thiết kế giáo trình riêng môn học là nhằm giúp giáo viên thoát ly sách giáo khoa. Nhìn nhận của ông thế nào?

– Với Chương trình GDPT 2018, cần khẳng định sách giáo khoa chỉ là công cụ, là nguồn học liệu để thực hiện chương trình. Vấn đề cần bàn là giáo viên không lệ thuộc một cách máy móc vào sách giáo khoa. Tức là khi soạn kế hoạch bài dạy, giáo viên cần căn cứ yêu cầu cần đạt của chương trình, hiểu rõ tình hình học sinh để thiết kế kế hoạch bài dạy sao cho phù hợp, hiệu quả nhất.

“Thoát ly khỏi sách giáo khoa” tức là không phải tất cả mọi câu hỏi, mọi vấn đề, mọi yêu cầu của sách giáo khoa, giáo viên phải nhất nhất làm theo, bất chấp thực tế học sinh của mình như thế nào. Ví dụ ở môn ngữ văn, giáo dục công dân, giáo dục kinh tế và pháp luật, khoa học tự nhiên…, thầy cô hoàn toàn có thể sử dụng thêm ngữ liệu, dẫn chứng thực tế có nội dung phù hợp để giảng dạy.

Theo tôi, giáo viên chỉ thực sự không lệ thuộc sách giáo khoa khi có kiến thức chuyên môn vững vàng, hiểu sâu về giáo dục, nắm vững các nguyên tắc và phương pháp dạy học. Nếu hiểu rõ thực trạng giáo dục và đối tượng học sinh, thầy cô sẽ tự mình không lệ thuộc sách giáo khoa hay bất cứ tài liệu nào mà sẽ có sự lựa chọn, phối hợp sử dụng các nguồn học liệu, công cụ, phương tiện dạy học phù hợp nhất.

Về phía ban giám hiệu nhà trường, trong điều hành quản lý, bên cạnh việc nắm vững các quy định cũng cần sáng tạo, linh hoạt nhưng phải khoa học, hợp lý, hiệu quả. Khi sách giáo khoa không còn là pháp lệnh, các nguồn tư liệu đa dạng, phong phú thì cán bộ quản lý cần phải vừa giỏi quản lý vừa vững chuyên môn để điều hành nhà trường thực hiện chương trình giáo dục sao cho hiệu quả nhất.

+ Xin cảm ơn ông!

Đỗ Yến Hoa (thực hiện)