Đến nay, việc đổi mới chương trình và biên soạn sách giáo khoa cho giáo dục phổ thông (SGKGDPT) vẫn là một vấn đề “nóng” của toàn xã hội. Các ý kiến đóng góp, bàn luận của các chuyên gia giáo dục, các nhà khoa học, GV thì khá nhiều; nhưng việc chỉ đạo và cách làm của Bộ GD-ĐT thì còn đang có nhiều lúng túng. Là một giảng viên ĐH lâu năm, tôi xin đề xuất ý kiến như sau.
 |
| Một giờ học của cô – trò tại TP.HCM. Ảnh: N.Trinh |
Cấp thiết nhưng không thể vội vàng
Đổi mới chương trình và biên soạn SGKGDPT là nội dung có tính then chốt, nằm trong chủ trương lớn “Đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT, đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế” theo NQ số 29 của Hội nghị Trung ương 8 (khóa XI). Thực hiện chủ trương này, lãnh đạo Bộ GD-ĐT đã trình bày với Quốc hội về dự án đổi mới chương trình và biên soạn SGKPT, tiếp đó công bố nội dung chương trình để xin ý kiến công luận. Nhưng sự thực thì việc làm này còn chiếu lệ: Chương trình chưa được công bố rộng rãi trên các phương tiện truyền thông; thời gian góp ý quá ngắn; nhiều nhà giáo, nhà khoa học chưa được đọc nên chưa có ý kiến bàn thảo, dư luận còn nhiều ý kiến chưa thống nhất (Ví dụ, mới đây, có ý kiến cho rằng nên loại bỏ truyện ngắn Chí Phèo của Nam Cao trong chương trình Ngữ văn THPT, hoặc 5-6 tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn (phần cứng) là quá ít, hoặc chủ trương tích hợp…). Vấn đề còn rất phức tạp, không thể nôn nóng, vội vàng; nên Bộ GD-ĐT xin lùi thời hạn sử dụng SGK mới – là việc cần thiết.
“Quy trình ngược”, chắp vá, không khoa học
Hệ thống chương trình chuẩn này phải căn cứ vào mục tiêu của GDPT và mục tiêu của giáo dục từng cấp học. Người ta hay bàn về cái gọi là “Triết lý giáo dục”, nghe nó cao siêu, trừu tượng và vì thế, nhiều người không nhận ra thực chất (nội hàm) của khái niệm này. “Triết lý giáo dục” chẳng qua chỉ là những quan điểm và quan niệm về mục tiêu của giáo dục mà thôi. Nghĩa là: GDPT nhằm đào tạo ra những con người như thế nào, phải đạt được những tiêu chí gì, đáp ứng được những yêu cầu cụ thể nào về các mặt đức-trí-thể- mỹ và kỹ năng sống? (NQ 29 của Hội nghị TW 8 (khóa XI) cũng đã gợi mở về vấn đề này). Từ mục tiêu chung đó, mà xác định mức độ phù hợp cho từng cấp học.
Thực tế biên soạn, chỉnh sửa SGKPT nhiều năm qua cho thấy: Chúng ta chưa có một hệ chương trình chuẩn, từ lớp 1 cho đến lớp 12 (theo hệ PT 12 năm), nhưng đã tổ chức biên soạn, rồi lại nhiều lần chỉnh lý các bộ SGK và phương pháp giảng dạy cho các cấp PT. Đấy là một “quy trình ngược”, chắp vá, không khoa học. Thật chẳng khác gì việc muốn xây dựng một tòa nhà kiên cố, nguy nga mà lại không có bản vẽ thiết kế chuẩn xác và chưa xây tốt nền móng! Theo đó, biên soạn SGK cấp nào thì do nhóm biên soạn cấp ấy làm, đơn lẻ, biệt lập, không gắn với hệ thống chương trình của toàn bậc PT. Vì thế, đã làm cho nội dung SGK được biên soạn tùy tiện, bị trùng lặp giữa các cấp, kiến thức nặng nề, hàn lâm, không theo một quá trình phát triển từ thấp đến cao một cách thống nhất.
Vì vậy, theo tôi, Bộ GD-ĐT phải gấp rút tổ chức biên soạn lại hệ thống chương trình chuẩn cho GDPT, mời các chuyên gia có uy tín thực sự và các giáo viên phổ thông giỏi thực sự để làm công việc này. Sau khi dự thảo chương trình của từng cấp học (có tham khảo SGK các chương trình tương đương ở các nước tiên tiến), phải lắp ráp, rà soát lại một cách kỹ lưỡng trong toàn hệ thống chương trình GDPT; rồi tổ chức hội thảo, phản biện, lấy ý kiến của các nhà khoa học và các nhà giáo, để thống nhất và cho công bố hệ thống chương trình chuẩn này. Từ đấy, mới tổ chức biên soạn SGK cho từng lớp, từng bộ môn.
Tôi muốn nói thêm rằng: Biên soạn SGK mới không phải là bỏ hết, xóa trắng các SGK cũ (đang dùng), mà phải “gạn đục, khơi trong”, giữ lại những phần tốt trong từng cuốn sách, và biên soạn các kiến thức mới, phù hợp với từng lớp, từng cấp học. Cần kiên quyết gạt bỏ một vài môn học không cần thiết, gạt bỏ những bài (nội dung) không cần thiết, nhất là đối với các bộ môn KHXH và NV; vì chúng chỉ thêm rối rắm , phiền hà, nặng nề, vô tích sự và làm khổ thêm HS và GV.
SGK phải đạt được các yêu cầu cơ bản
Tính khoa học: kiến thức phải tuyệt đối chính xác, gọn nhẹ; nhận định và đánh giá một sự kiện, hiện tượng, một vấn đề phải đúng đắn, trung thực, khách quan, công bằng – nhất là về các tác gia, tác giả và tác phẩm văn chương, các nhân vật và sự kiện lịch sử. Việc “tích hợp” một vài môn học ở cấp tiểu học và THCS cần phải xem xét lại: các lớp này cần gì phải tích hợp? Sự thật, “tích hợp” lại rất khó học, rất phức tạp với HS tiểu học và THCS.
Tính sư phạm: bao gồm tính vừa sức, phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi của HS, thiết thực và hấp dẫn HS, gợi mở được tư duy logic, kích thích óc sáng tạo và tinh thần tự học của HS.
Tính hiện đại – tiên tiến: theo trình độ phát triển của khoa học thế giới đối với các môn khoa học tự nhiên và công nghệ.
Tính thực tiễn: gắn với thực tiễn VN, dễ áp dụng vào điều kiện cụ thể đương đại của VN và với tầm nhìn vài chục năm sau.
Tránh nhầm tưởng Bộ GD-ĐT “vừa đá bóng, vừa thổi còi”
Để có SGK tốt, theo tôi nên có quy trình sau: Trên cơ sở bộ chương trình chuẩn (đã biên soạn lại và thống nhất trong giới khoa học chuyên ngành), Bộ GD-ĐT mời các nhà khoa học, nhà giáo có uy tín để tổ chức một ban biên soạn SGK, trong đó có nhiều nhóm biên soạn SGK các bộ môn, từ lớp 1 đến lớp 12 (Việc này nhằm chủ động cho việc biên soạn SGK, chứ không phải là Bộ GD-ĐT “vừa đá bóng, vừa thổi còi” – như nhiều người lầm tưởng). Vì thực tế thì qua 3 – 4 lần viết SGK, lực lượng xã hội tham gia viết SGK quá ít ỏi, kém chất lượng). Đồng thời phát động cuộc thi viết SGK trong toàn xã hội. Người dự thi viết SGK là các nhà khoa học, nhà giáo, nhà văn và bất cứ ai có trình độ, có năng lực, quan tâm tới GD-ĐT nước nhà. Để tổ chức thi viết SGK, thì phải có các loại giải thưởng cao, tương xứng với công việc khó khăn, vất vả này, kinh phí phải minh bạch (kinh phí biên soạn SGK khá lớn).
Bộ GD-ĐT (chủ trì) kết hợp với Ủy ban Văn hóa Giáo dục Thanh niên, Thiếu niên, Nhi đồng của Quốc hội và Liên hiệp các Hội Khoa học – Kỹ thuật Việt Nam tổ chức các hội đồng thẩm định (sơ khảo và chung khảo) cho SGK từng lớp, từng bộ môn. Các hội đồng này sẽ thẩm định các bản thảo SGK do Ban biên soạn của bộ viết ra và của các tác giả dự thi viết SGK – hai loại bản thảo SGK này bình đẳng với nhau khi thẩm định. Hội đồng thẩm định không cần quá nhiều người, phải gồm những người có trình độ khoa học chuyên sâu, thật sự có uy tín, thẩm định với tinh thần “Thượng tôn khoa học”, vô tư, trong sáng, xem xét một cách khách quan, bình đẳng giữa các sách do Bộ GD-ĐT tổ chức biên soạn và sách do các tổ chức xã hội và cá nhân biên soạn dự thi. Hội đồng thẩm định sơ khảo lựa chọn lấy một vài bản thảo SGK (từng lớp, từng môn) có chất lượng, tiếp đó tổ chức cho tác giả các bản thảo này báo cáo trước hội đồng thẩm định như bảo vệ một công trình khoa học, có phản biện, đánh giá (bỏ phiếu kín), để rồi chọn ra hai bản thảo SGK có chất lượng tốt (cho từng lớp, từng bộ môn) và trình lên Hội đồng thẩm định chung khảo, để chọn lấy một bản thảo SGK tốt nhất (cho từng lớp, từng bộ môn).
Bản thảo SGK tốt nhất này sẽ được in thành sách và đượcdùng thí điểm ở một số trường học (Lựa chọn một số trường ở cả 3 vùng: thành phố, nông thôn (đồng bằng và miền núi).
Sau một năm kiểm nghiệm thực tế và tham khảo ý kiến của các GV đứng lớp và công luận, sẽ cho chỉnh sửa, để in ấn thành một bộ SGKPT chính thức, thống nhất dùng cả nước trong nhiều năm. Đồng thời phải biên soạn các sách hướng dẫn giảng dạy các bộ môn (Hiện nay, trình độ và chất lượng GV được đào tạo trong các trường sư phạm nhìn chung còn yếu kém, nên vẫn cần thiết phải biên soạn sách Hướng dẫn giảng dạy). Các sách hướng dẫn này cần được giao cho các chuyên gia, nhà giáo thật sự có năng lực biên soạn và cũng phải được thẩm định một cách nghiêm túc như quy trình nêu trên.
Theo tôi, quy trình này tiến hành ngay từ bây giờ và nhanh nhất cũng phải trong khoảng 2-3 năm, chứ không thể hấp tấp, hời hợt, với cách làm việc chủ quan, đơn giản được! Tuy nhiên, nó không tốn kém tới 800 tỷ đồng như Bộ GD-ĐT nêu ra.
Tránh “loạn kiến thức”, khó đánh giá, nảy sinh tiêu cực
Có thể có nhiều sách tham khảo (STK) cho các bộ môn. Không nên dùng nhiều bộ SGK (như một số người nêu ý kiến); vì như thế sẽ “loạn kiến thức”, khó đánh giá, nảy sinh rất nhiều phức tạp, hệ lụy và tiêu cực. Tuy nhiên, có thể có nhiều STK. Điều đặc biệt cần lưu ý là: Phải quản lý tốt chất lượng của các STK. Nghĩa là: các NXB phải có đội ngũ cán bộ biên tập có trình độ khoa học chuyên sâu và có các cố vấn chuyên môn (cộng tác viên) có chất lượng tốt (ngoài biên chế NXB). Có thể cho xuất bản các SGK dự thi có chất lượng tương đối tốt (nhưng không được chọn làm SGK chính thức) để làm STK. Tốt nhất là nên có một hội đồng thẩm định các bản thảo STK. Bản thảo nào có chất lượng tốt nhất, thì mới duyệt, cho in và phát hành. Không nên chỉ chạy theo thành tích (số lượng đầu sách) và hám lợi nhuận, hoặc vì thân quen mà cho ra đời những cuốn STK rởm, chuyên xào xáo và đạo văn của người khác, như thị trường STK bát nháo hiện nay!
Đào Ngọc Đệ (ĐH Hàng Hải)
Bình luận (0)