Làng nghề đèn trung thu Phú Bình: Nguy cơ mai một

Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4

Nói mai một chắc cũng chẳng “ngoa”. Bởi, chỉ cách đây không lâu, khoảng hơn chục năm về trước, cả cái xóm Phú Bình, P.5, Q.11, TP.HCM – đã nức tiếng khắp Sài Gòn, lan xuống miệt Miền Tây, rồi ra tận vùng miền Đông Nam Bộ về nghề làm đèn Trung thu, vậy mà…- Ông Nguyễn Văn Bình, một nghệ nhân theo nghề sản xuất lồng đèn truyền thống đã hơn 20 năm nay, cho biết.

Dọc theo con đường nhỏ vào Giáo xứ Phú Bình những năm gần đây không còn ngập chìm trong sắc đỏ của những chiếc lồng đèn truyền thống. Năm nay, không khí tết Trung thu ở xóm Phú Bình càng buồn hơn vì giá nguyên vật liệu làm lồng đèn đều đang tăng, cùng với sự cạnh tranh khốc liệt của mặt hàng đèn Trung Quốc khiến xóm lồng đèn nổi tiếng năm nào chỉ còn đếm trên đầu ngón tay những gia đình bám víu với nghề truyền thống. Số lượng lồng đèn Phú Bình được sản xuất trong năm nay cũng vì thế mà giảm đáng kể. Làng nghề lồng đèn vang danh một thời, giờ phải đối diện với nguy cơ mai một…

Chỉ còn là dư âm

Khoảng chục năm trở về trước, cả xóm Phú Bình ngay từ những ngày đầu tháng Giêng, đã bắt đầu bắt tay vào làm lồng đèn. Việc chuẩn bị nguyên vật liệu phải hoàn tất ngay từ tháng ba, tháng 4 và các khâu lên khuôn, dán giấy bóng kính cũng phải hoàn thiện trước tháng bảy để còn kịp tung ra thị trường dịp Rằm Trung thu. Những chiếc đèn lồng mang đậm phong cách dân gian như: ông sao, cá chép, bươm bướm… sẽ từ đây tỏa đi khắp mọi nơi, chắp cánh cho niềm vui của các em trong đêm hội trăng rằm. Đèn lồng Phú Bình có “thương hiệu”, không những đẹp, mang những nét đặc trưng văn hóa truyền thống mà hầu như cái “hồn” của người nghệ nhân cũng được gửi vào trong từng sản phẩm. Trải qua hàng chục năm trời, chiếc lồng đèn đã mang lại cho người dân xóm đạo Phú Bình cuộc sống tương đối ổn định trên đất Sài Gòn.

Nhớ lại thời hoàng kim của làng nghề đèn lồng Phú Bình, ông Bình cho biết: “cách đây không lâu, chỉ mới mười lăm năm về trước, vào những ngày sau nguyên đán, nơi đây thật chộn rộn bởi “người người làm đèn, nhà nhà làm đèn” tạo nên không khí như đi… trẩy hội. Cũng nhờ làng nghề này mà hàng trăm lao động đã có công ăn việc làm, hầu hết những nhà làm lồng đèn trong xóm này là đồng hương của nhau, quê ở Nam Định di cư vào đây từ những năm 50 của thế kỷ trước. Vốn có nghề truyền thống làm lồng đèn nên chúng tôi quyết định lấy đó làm nghề mưu sinh nơi đất khách”.

Cũng từ sự nổi tiếng, nhiều du khách khi đi qua làng nghề ráng tạt vào thăm, mua vài chiếc đèn lồng về làm quà. Còn những mối lái, trong những ngày cận tết Trung thu, sợ “cháy hàng” nên nhiều người đã phải đặt đơn trước từ nửa tháng may ra mới có hàng. Và cũng từ nghề truyền thống này, nhiều gia đình đã có của ăn của để, có tiền cho con ăn học thành tài.

Đó là chuyện của ngày xưa, thời mà làng nghề “ăn nên làm ra” cách đây đã hơn chục năm.

Và bây giờ…

Năm nay, không khí đèn lồng ở xóm Phú Bình càng buồn hơn vì giá nguyên vật liệu làm lồng đèn đều đang tăng giá. Cụ thể, giá kẽm làm lồng đèn truyền thống tăng từ 10.800 đồng lên 23.000 đồng/kg; giấy nguyên liệu cũng tăng từ 450.000 đồng lên 700.000 đồng/kg… Chính vì vậy, giá lồng đèn đã có dấu hiệu tăng khoảng 30 – 60%. Trung bình, các mẫu đèn kính hình thú quen thuộc như: gà, cá, bướm, voi… có mức giá từ 6.000 – 30.000 đồng/chiếc. Riêng chiếc đèn kéo quân cỡ vừa có giá 50.000 đồng/chiếc tăng 20.000 đồng so với năm trước. Đối với các loại đèn xếp đang thịnh hành nhất trên thị trường hiện nay chỉ tăng giá nhẹ, khoảng 3.000 – 5.000 đồng/chiếc.

Chính vì giá cả nguyên vật liệu “leo thang”, cùng với sự cạnh tranh của mặt hàng đèn Trung Quốc với những mẫu mã lạ mắt, nhiều tính năng ngộ nghĩnh, sinh động như phát nhạc, chớp đèn, phun hạt cườm… mà giá cả cũng rất phải chăng đã gây rất nhiều khó khăn cho nhiều gia đình làm đèn Trung thu ở Phú Bình, thậm chí phải bỏ nghề. Hiện nay, cả xóm chỉ còn vỏn vẹn không quá mười nhà còn bám víu với nghề làm đèn lồng truyền thống. Lần lượt các hộ làm nghề kiếm kế sinh nhai khác, đồ nghề thân thuộc bao lâu nay đành xếp một bên làm kỷ niệm. Những nhà còn vương vấn với nghề cha ông cũng không còn xem đây là nghề chính. Làm lồng đèn trở thành nghề thời vụ, chỉ rộ lên vào những tháng cận Tết Trung thu. Chị Tuyết, một nghệ nhân làm lồng đèn, cho biết: “Mùa Trung thu năm nay, nhà tôi chỉ làm chừng hơn 1 ngàn cái, bằng một phần ba năm trước. Lồng đèn truyền thống bây giờ không còn bán chạy như ngày xưa, vốn bỏ ra làm đèn lại cao nên không mấy người còn mặn mà với nghề này nữa”.

Năm nay, lồng đèn Phú Bình lại vắng bóng những loại đèn khó, phức tạp, đậm chất dân gian và đã từng là niềm tự hào của Phú Bình một thời, như đèn kéo quân, đèn cù… Màu sắc dân gian cũng mai một dần, khi vì miếng cơm manh áo, vì sự thay đổi của thị trường, nghệ nhân Phú Bình phải đầu tư cho những chiếc đèn lồng hợp thời, đơn giản hơn và nhất là … chi phí sản xuất ở mức thấp nhất.

Níu kéo lại làng nghề

Khi được hỏi về mùa Trung thu năm nay em có rước đèn không, bé Tân – một đứa trẻ 11 tuổi xóm lồng đèn truyền thống Phú Bình, hồn nhiên: “Mấy năm trước ở đây từ đầu xóm đến cuối xóm đêm Trung thu đẹp lắm, nhà nào cũng treo đèn. Nhưng bây giờ ít quá, tụi con chỉ thích xách lồng đèn có nhạc, có đèn…”. Không chỉ có Tân, các em xóm đèn lồng truyền thống Phú Bình bây giờ cũng chỉ thích những mặt hàng hiện đại, có ánh đèn xanh đỏ chứ không còn thích những ánh nến lung linh đêm trăng rằm.

Trở lại chuyện “níu kéo” lại nghề truyền thống xóm đèn lồng Phú Bình, ông Bình nhìn xa xăm: “Bỏ thì tiếc, nhưng theo nghề này chẳng biết còn làm được bao lâu nữa. Khi mà sản phẩm đèn lồng không thể cạnh tranh nổi với thị trường. Thôi, thì còn làm được năm nào hay năm ấy, thấy không làm nổi thì nghỉ”. Không còn cái cảnh “nhà nhà làm lồng đèn, người người làm lồng đèn” như những ngày hoàng kim, người tham gia làm lồng đèn ở Phú Bình bây giờ chỉ là những lao động phụ trong gia đình, hoặc là người có thời gian nhàn rỗi, vì thế nên sản phẩm cũng không còn mang những đặc trưng truyền thống như ngày nào.

Thiết nghĩ, theo thời gian chắc có lẽ thế hệ mai sau chỉ biết được đến làng nghề đèn lồng Phú Bình qua trang sách, lời kể. Còn với nhiều người, khi đi qua xóm đạo Phú Bình, trong ký ức của mình bỗng nhớ lại, “Ừ! Ngày xưa, nơi đây có một xóm đèn lồng cổ truyền nổi tiếng”…

Quốc Hải