Lối ra cho cách học thụ động

Chương trình cũ của môn địa lý THCS được đánh giá là quá tải về mặt kiến thức, ít thực hành và vận dụng nên HS học tập rất thụ động, kém sáng tạo, chưa phù hợp với việc đổi mới phương pháp giảng dạy.

Trong khi đó, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực là con đường khám phá kiến thức từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp. Cụ thể là bắt đầu từ những đồ dùng trực quan thông thường như tranh ảnh rồi đến tư liệu sưu tầm từ sách báo và internet. Về cơ sở thực tiễn, HS THCS có trình độ, khả năng tư duy còn hạn chế; trong khi đó những khái niệm về bộ môn địa lý rất trừu tượng, khó học. Môn học khô khan, khó hiểu dễ gây tâm lý chán nản, mất hứng thú từ phía người học dù kiến thức có khi thông thường, đơn giản. Bên cạnh đó tình trạng học vẹt, học thuộc lòng vẫn còn là “căn bệnh” phổ biến trong HS. Các em chỉ chú trọng về lý thuyết nhưng rất hời hợt ít đào sâu, ngại quan sát. Với quan niệm xem môn địa lý là môn phụ nên một số GV chưa đầu tư xứng đáng vào bài giảng, giáo án ít đổi mới nên phương pháp dạy vẫn theo lối mòn. Tiết học chỉ truyền thụ các kiến thức đơn điệu thì làm sao tạo được sự hứng thú cho HS.

Để có một tiết dạy phát huy được tính tích cực chủ động của HS, GV bộ môn phải làm tốt khâu chuẩn bị giáo án. Trước hết phải xác định được trọng tâm nội dung bài dạy để truyền đạt đủ kiến thức trong thời gian cho phép. Mỗi phần, từng ý phải có các phương pháp truyền thụ riêng sao cho phù hợp với nội dung và đối tượng. Ví dụ, để so sánh diện tích và dân số của Châu Nam Cực, GV không cần thuyết trình nhiều mà nên dùng bản thống kê để so sánh đối chiếu thì sẽ khoa học hơn. Hệ thống câu hỏi cũng được chuẩn bị chu đáo, hỏi từ dễ đến khó để kích thích sự hứng thú say mê qua gợi mở của thầy. Có sẵn phiếu giao việc cho từng nhóm để các em chủ động làm việc. Biết sưu tầm và sử dụng tài liệu có liên quan tiết dạy. Cụ thể, khi dạy bài “Châu Nam Cực”, GV cho cả lớp xem đoạn phim giới thiệu một số hình ảnh ở vùng địa lý này. Ngoài bản đồ Châu Nam Cực, đồ dùng trực quan cần có thêm là bản đồ tự nhiên thế giới, tranh minh họa vùng cực và một số hình (47.2, 47.3). Bên cạnh đó GV yêu cầu HS chuẩn bị chu đáo về phần bài cũ liên quan, trả lời câu hỏi in nghiêng trong SGK, tập rèn kỹ năng đọc và chỉ bản đồ. Qua đó cho thấy vai trò của GV là người dẫn đường giúp các em tự tìm ra kiến thức, giải đáp những câu hỏi và xử lý tình huống, biết làm việc cá nhân, chuyển hóa quá trình đào tạo sang quá trình tự đào tạo. Để phát huy tính tích cực HS, thầy cô nên đặt ra những câu hỏi giải thích (Vì sao? Tại sao?) nhằm khơi gợi sự hứng thú và mở rộng tầm hiểu biết cho các em. Cụ thể như giải thích mối quan hệ sự vật, hiện tượng; giải thích nguyên nhân nguồn gốc sự vật hiện tượng. Sau khi cho cả lớp xem hình ảnh trực quan về gió bão, GV đưa ra câu hỏi: “Tại sao lại có nhiều gió bão?” nhằm kích thích sự tò mò tìm hiểu của HS. Có như vậy mới tìm được lối ra cho HS đi theo cách học thụ động và ỷ lại.

Tùy theo đối tượng HS mà GV có những phương pháp dạy thích hợp. Đối với HS khối 6 và 7, chủ yếu dùng phương pháp gợi mở nhẹ nhàng vì tư duy các em còn hạn chế, chỉ mới dừng lại ở mức độ nhận biết. Riêng HS khối 8 và 9 thì các em đã biết tư duy trừu tượng nên cần hướng dẫn các em phân tích bản chất sự vật, hiện tượng và sau đó rút ra kết luận chính xác. Không thể có một phương pháp chung cho mọi bài học và tất cả các đối tượng. Đó là nguyên tắc mà người thầy phải xác định được.

(Trường THCS Thông Tây Hội Q.Gò Vấp)