Môn hóa học: Ôn kỹ kiến thức căn bản

Khi ôn tập chương Kim loại và hợp kim của lớp 12, các em phải biết vị trí của kim loại trong bảng tuần hoàn có mặt ở nhóm nào và nằm ở nhóm đó thì các kim loại này thuộc những nguyên tố gì? Ví dụ, các kim loại nằm ở nhóm IA (trừ nguyên tố Hiđrô) và IIA là những nguyên tố S chẳng hạn. Về tính chất vật lý của kim loại, các em cần biết đặc trưng về tính chất chung là tính dẻo, tính dẫn điện, tính dẫn nhiệt và ánh kim. Từ đó đưa ra được kết luận, những tính chất vật lý chung của kim loại đều do các Electron tự do trong kim loại gây ra. Cũng từ tính chất riêng của kim loại, các em có thể đưa ra kết luận: Một số tính chất vật lý của kim loại như khối lượng riêng, nhiệt độ nóng chảy, tính cứng phụ thuộc vào độ bền của liên kết kim loại, nguyên tử khối, kiểu mang tinh thể của kim loại.

Trong phần Tính chất hóa học chung của kim loại, các em phải nắm được đặc trưng cơ bản nhất là tính khử. Hay nói cách khác, nguyên tử kim loại dễ bị oxi hóa thành ion dương. Không chỉ nắm được kiến thức kim loại tác dụng với phi kim, kim loại tác dụng với axít, kim loại tác dụng với nước, kim loại tác dụng với dung dịch muối mà các em nên đưa ra các bài tập thực hành và so sánh, phân biệt về các đối tác tác dụng của kim loại. Lưu ý thêm, điều kiện kim loại tác dụng với phi kim là ngoài nhiệt độ thường, đa số cần phải đốt nóng ở nhiệt độ cao. Có như vậy phản ứng hóa học mới thực hiện được. Nên nhớ hầu hết kim loại khử được phi kim thành ion âm.

Khi kim loại tác dụng với axít, các em đừng quên có 2 loại: Axít loại 1 (HCl, H2SO4 loãng) với điều kiện kim loại đứng trước Hiđrô trong dãy điện hóa và axít loại 2 (HNO3, H2SO4 đặc). Kiến thức không thể bỏ qua là: Axít loại 2 phản ứng với tất cả các kim loại trừ Pt và Au. Còn axít đặc nguội không phản ứng với Fe, Al, Cr. Khi tác dụng với nước, những kim loại có tính khử mạnh khử sẽ được thực hiện dễ dàng ở nhiệt độ thường. Còn một số kim loại có tính khử trung bình thì khử hơi nước ở nhiệt độ cao hơn. Đặc biệt những kim loại có tính khử yếu thì không khử được nước dù ở nhiệt độ cao. Nếu nắm được các nguyên lý này thì việc làm bài tập sẽ dễ dàng hơn và không gây nhầm lẫn đáng tiếc.

Kim loại hoạt động có thể khử được ion kim loại kém hoạt động hơn trong dung dịch muối thành kim loại tự do. Đây là kiến thức không được bỏ qua. Muốn hiểu được nguyên lý này các em nên xem lại thí nghiệm Fe tác dụng với dung dịch CuSO4 đã thực hành trong phòng thí nghiệm và qua sách giáo khoa. Từ quan sát hiện tượng phải giải thích được thí nghiệm và viết đúng phương trình phản ứng hóa học. Khi luyện tập về chương Kim loại, các em phải củng cố những khái niệm về cặp oxi hóa – khử của kim loại, pin điện hóa (dãy thế điện cực chuẩn và suất điện động chuẩn) phản ứng giữa các cặp oxi hóa – khử.

Phần Hợp kim cũng liên quan chặt chẽ đến chương Kim loại nên các em phải học kỹ khái niệm, tính chất và ứng dụng của hợp kim. Mặc dù tính chất hóa học của hợp kim tương tự như các đơn chất tham gia tạo thành hợp kim nhưng tính chất vật lý và tính chất cơ học của hợp kim lại khác nhiều so với tính chất các đơn chất. Đây là những kiến thức trọng tâm và căn bản nên các em phải nắm vững. Dù khó học và khó nhớ nhưng biết cách học thì cũng dễ nhớ và ứng dụng dễ dàng cho các loại bài tập về kim loại.

Nguyễn Văn Bình

(Trung tâm GDTX Gia Định)