Một đề thi chung cho nhiều bộ sách, còn nhiều nỗi lo

Một đề thi chung cho nhiều bộ sách, còn nhiều nỗi lo - Audio

00:00 / 00:00

An audio error has occurred, player will skip forward in 2 seconds.

1 Một đề thi chung cho nhiều bộ sách, còn nhiều nỗi lo Audio

Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 sẽ là năm đầu tiên thi theo Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) 2018, với nhiều điểm mới so với các năm trước đây. Đại diện Bộ GD-ĐT cho biết, đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 không chỉ kiểm tra kiến thức mà tập trung đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Theo đó, sẽ có nhiều câu hỏi được xây dựng từ các tình huống thực tế trong cuộc sống.

Định dạng cấu trúc đề thi phù hợp tốt hơn cho việc đánh giá năng lực người học, tăng tính phân hóa của đề thi, đặc biệt các định dạng mới là đúng/sai và trả lời ngắn. Đề thi năm 2025 phân bố tỷ lệ câu hỏi các cấp độ tư duy biết, hiểu, vận dụng là 4/3/3. Trong đó biết và hiểu khoảng 70% sẽ nghiêng về mục đích tốt nghiệp THPT, hiểu và vận dụng khoảng 30% có tác dụng phân hóa tốt phục vụ mục đích tuyển sinh ĐH.

Để chuẩn bị cho kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025, các thầy cô đang vừa dạy vừa ôn cho học sinh. Nhưng trong quá trình giảng dạy, nhiều giáo viên băn khoăn trước những bất cập trong cách trình bày kiến thức, sắp xếp bài học trong các bộ sách giáo khoa. Nhiều nội dung “cắt vụn”, đặt rải rác ở cấp THCS làm cho thầy cô không biết đâu là nội dung cũ, đâu là nội dung nằm trong chương trình mới. Bên cạnh đó, một số khái niệm, lý thuyết có ở bộ sách này nhưng lại không có trong bộ sách khác!

Chúng ta biết rằng học sinh niên khóa 2023-2025 chỉ mới tiếp cận Chương trình GDPT 2018 từ lớp 10, nhưng nhiều nội dung kiến thức cần thiết lại trình bày ở sách giáo khoa cấp THCS. Cụ thể là nội dung các hình khối tròn xoay (hình trụ, hình nón, hình cầu) được trình bày ở sách giáo khoa Toán 9, tập 2 nhưng mãi đến lớp 12 học sinh mới học tiếp bài Phương trình mặt cầu trong không gian Oxyz. Như chương trình toán trước đây, nội dung kiến thức liên quan vị trí tương đối của mặt phẳng, của đường thẳng và mặt cầu được trình bày một cách logic, đầy đủ ở một chương của Toán 12. Tuy nhiên, ở sách giáo khoa bộ Chân trời sáng tạo, Toán 9, tập 2 kiến thức này chỉ vỏn vẹn trình bày như sau: “Khi cắt hình cầu bởi một mặt phẳng thì phần chung của mặt cầu và mặt phẳng (còn gọi là mặt cắt) là một hình tròn”.

Ở đây, học sinh lớp 9 chưa được biết khái niệm “mặt phẳng”, chưa thể biết vì sao “mặt cắt” của mặt cầu và mặt phẳng là một hình tròn, còn “mặt cắt” của mặt trụ (hoặc mặt nón) và mặt phẳng có phải là hình tròn hay không? Cách xác định tâm của đường tròn giao tuyến của mặt cầu và “mặt cắt” như thế nào?

Tôi cho rằng đưa khái niệm “mặt cắt” vào lớp 9 và “bỏ lửng” như thế là chưa hợp lý. Một số thầy cô vẫn dạy cho học sinh các dạng toán về sự tương giao của mặt cầu và mặt phẳng, đường thẳng, vì thầy cô không chắc nội dung này có nằm trong những câu hỏi của đề thi tốt nghiệp sắp tới hay không, thà dạy “tràn” còn hơn là “việt vị”. Liệu chăng kiến thức này đã bị “khai tử”, hay học sinh phải tự bổ sung kiến thức, tự quan sát để thiết lập công thức? Chương trình GDPT 2018 hướng đến nội dung kiến thức tinh gọn nhưng lại yêu cầu học sinh phải biết vận dụng kiến thức vào các bài toán liên quan thực tế, tôi cho rằng đây là một định hướng không bền vững. Điều này có chăng quá sức với học sinh hay đó là định hướng “khó” của chương trình?

Hoặc như trường hợp sách giáo khoa bộ Cánh diều, Toán 11, tập 2 chỉ đề cập đến khái niệm góc nhị diện và khái niệm hai mặt phẳng vuông góc nhưng lại không đưa ra khái niệm góc giữa hai mặt phẳng. Trong khi các bộ sách giáo khoa khác đều có định nghĩa về góc giữa hai mặt phẳng, kể cả đưa ra ký hiệu. Nhưng đến lớp 12 thì các bộ sách giáo khoa đều đồng loạt nhắc lại định nghĩa về góc giữa hai mặt phẳng trong không gian Oxyz. Vì sao cùng là một chương trình nhưng mạch kiến thức được trình bày ở mỗi bộ sách lại khác biệt đến thế?

Một nội dung mà rất nhiều thầy cô tranh luận, có nhiều ý kiến trái chiều. Đó là nội dung liên quan đến bài học “Phương trình quy về phương trình bậc hai” trong chương trình toán lớp 10. Có hai quan điểm đưa ra, một là dùng phương trình hệ quả bằng cách bình phương hai vế, sau đó thử lại để loại nghiệm “ngoại lai”; hai là biến đổi tương đương như cách trình bày sách giáo khoa trước đây.

Một số giáo viên cho rằng vì sách giáo khoa không trình bày cách giải theo hướng biến đổi tương đương nên học sinh “không được phép” ghi dấu tương đương (⇔). Họ nêu quan điểm sách giáo khoa lớp 10 chưa định nghĩa “hai phương trình tương đương” thì không được dùng ký hiệu tương đương hoặc không được sử dụng phép biến đổi tương đương thì tôi cho là chưa hợp lý, bởi vì rải rác trong sách giáo khoa bộ Cánh diều, Toán 10, tập 1 vẫn dùng ký hiệu tương đương! Phải chăng sách giáo khoa chỉ là một gợi ý để giáo viên khi dạy có thể lựa chọn một trong hai cách giải chứ không phải “cấm đoán” như một số quan điểm của thầy cô?

Chính những bất cập đó dẫn đến nhiều quan điểm chưa rõ ràng, chưa thống nhất, làm cho thầy cô “không biết đâu mà lần”. Cũng như câu hỏi đặt ra liệu rằng các nội dung được trình bày trong sách Chuyên đề có thể được chọn làm các câu hỏi trong đề thi tốt nghiệp hay không? Có lẽ phải vài năm tới lúc đó Chương trình GDPT 2018 mới ổn định, hoặc sẽ cần điều chỉnh, thay thế, thống nhất về một bộ sách giáo khoa!

Khi mà nội dung cũ – mới đan xen thì thầy cô nên thận trọng. Khi ra đề kiểm tra đánh giá cần tránh đặt ra những câu hỏi vượt quá nội dung kiến thức mà học sinh được học. Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 vẫn giữ ổn định với đề thi chung, tập trung chủ yếu ở lớp 12, với cấu trúc đề thi trắc nghiệm gồm 3 phần, trong đó phần I gồm các câu hỏi ở dạng thức trắc nghiệm nhiều lựa chọn (cho 4 lựa chọn, 1 đáp án đúng). Phần II gồm các câu hỏi ở dạng thức trắc nghiệm đúng/sai. Phần III gồm các câu hỏi ở dạng thức trắc nghiệm trả lời ngắn. Với định dạng cấu trúc đề thi như vậy, định hướng ra đề thi cũng đổi mới để phù hợp với mục đích đánh giá năng lực, phẩm chất người học Chương trình GDPT 2018. Nội dung câu hỏi trong đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 không nằm ngoài chương trình. Do vậy, mức độ, yêu cầu của từng phần thế nào thì khi ra đề kiểm tra thường xuyên, kiểm tra định kỳ, thầy cô cũng cần cân đối cho phù hợp.

Những đổi mới trong chương trình hay việc thay đổi hình thức kiểm tra đánh giá, cũng như yêu cầu cần đạt về kiến thức, kỹ năng cũng đòi hỏi, buộc học sinh phải có sự thay đổi về cách học tập và thầy cô cần tiếp cận các phương pháp dạy học tích cực. Thế nhưng “mở” ra sao để không vượt ngoài phạm vi nội dung chương trình vẫn là một điều băn khoăn của nhiều thầy cô. Khi mà mọi thứ còn “lờ mờ” thì những câu hỏi trong đề kiểm tra, đề thi cần rõ ràng, trong sáng, tránh đặt câu hỏi “đánh đố” để không phải mất nhiều thời gian cho những tranh luận không có hồi kết.

Lâm Vũ Công Chính