Một ngày ở cù lao Chàm

9 giờ sáng, chiếc ca nô sau khi đổ khách ở một vài điểm quanh đảo đã đáp vào bãi chính có tên gọi bãi Làng.Những người dân làng chài chân chất đón khách lạ bằng nụ cười thân thiện như đứa con xa lâu ngày trở về quê.

1. Ở bãi Làng, người phụ nữ tên Nhung làm nghề cho thuê xe máy vui vẻ dẫn chúng tôi đến Phòng trưng bày truyền thống, chỉ vào tấm bản đồ và bắt đầu làm hướng dẫn viên miễn phí. Đôi tay chị lướt trên tấm bản đồ, vừa nói vừa chỉ đường tham quan xã đảo một cách rất chuyên nghiệp. Chưa yên tâm, chị còn hào phóng dẫn chúng tôi một vòng quanh bãi Làng, đến thăm giếng cổ trăm năm trước khi giao hẳn xe máy cho khách lạ với chỉ một cam kết giản đơn: “Khi nào không muốn đi nữa thì tới chỗ bến thuyền trả xe cho chị!”. Thấy chúng tôi nửa tin nửa ngờ, chị cười: “Ở đây nhà cửa để ngỏ cả ngày đêm không mất thứ gì, huống chi chiếc xe máy nặng nề như ri!”. Tò mò trước câu chuyện đầy ma lực của chị, chúng tôi dạo một vòng quanh bãi Làng. Những ngôi nhà san sát nhau, hướng mặt ra biển, tựa lưng vào núi đá. Nhà nào cũng để ngỏ cửa. Đến đâu chúng tôi cũng nhận được lời mời đon đả với ấm nước lá ủ nóng sẵn sàng dù chủ – khách chưa một lần quen biết.

Cù lao yên bình! Những con sóng bạc đầu mải miết vỗ vào bờ cát trắng. Trên cung đường bê tông chạy dọc bãi biển đi qua bãi Làng, bãi Hương, bãi Ông… dưới những rặng dừa tỏa bóng, những ngư dân, phần lớn là cánh phụ nữ mải mê ngồi đan lưới. “Người dân cù lao không phải đi xa, với con thuyền nhỏ và chục tấm lưới, cất neo thuyền một đoạn là có thể buông lưới bắt cá. Mấy trăm năm qua, cuộc sống của người dân cù lao vẫn diễn ra như thế. Chưa ai bỏ xứ mà đi!”, bà Hoa, một cư dân của đảo nói. Cuộc mưu sinh của người dân xứ đảo lặng lẽ, êm đềm theo mùa trăng, theo con nước lớn ròng.

2. Thả hồn trong khung cảnh mộng mơ, bất chợt chúng tôi thấy lòng xốn xang bởi giọng ngâm vang vọng ở giữa bãi Làng: “Ngô đồng một chiếc lá rơi/ Câu thơ cổ độ ngâm lời thu phong”. Bên hiên ngôi nhà day mặt về phía biển, người phụ nữ tầm ngoài 60 tuổi vừa liền tay se võng ngô đồng vừa ngân nga. Hết khúc ngâm, bà đon đả chào khách, đôi tay vẫn không ngừng se nối những sợi dây ngô đồng màu mỡ gà mỏng manh. “Nghề đan võng ngô đồng có từ thuở cha ông đi mở đất, mở biển. Để có chiếc võng nằm nghỉ mát buổi trưa hè, người dân xứ đảo đã tìm cách lột vỏ cây ngô đồng để đan võng. Nghề có từ đó!”, người phụ nữ tên Ngô Thị Lê (62 tuổi) cho biết.

Lúc đầu người dân chỉ đan võng ngô đồng nằm nghỉ ngơi, về sau nghề này được du khách thập phương biết đến khi cù lao Chàm mở cửa giao lưu với thế giới bên ngoài. Kể cũng lạ, loài cây ngô đồng mọc ở núi đá cheo leo, bất chấp gió mưa lại trở thành “đặc sản” của hòn đảo giữa biển khơi này. Nghề đan võng ngô đồng đòi hỏi sự tỉ mỉ, công phu nên nghề dường như chỉ dành cho cánh phụ nữ. Để hoàn thành một chiếc võng ngô đồng, đòi hỏi rất nhiều công sức. Từ việc lên núi đốn cây, bóc vỏ rồi đem ngâm dưới suối cả chục ngày, đưa về xé sợi mảnh, phơi lấy vài cái nắng giòn giã mới bắt đầu khâu đan. “Mỗi chiếc võng hoàn thành mất tròn một tháng. Với giá hiện tại 2,5 triệu đồng/chiếc, tính ra chỉ lấy công làm lãi”, bà Lê cho biết. Nhưng người dân ở cù lao không ai muốn bỏ nghề, dẫu người theo nghề chỉ đếm trên đầu ngón tay với tầm dăm bảy cụ già tuổi từ 60 trở lên. Võng ngô đồng được nhiều người biết đến không chỉ ở độ bền dẻo dai hàng chục năm mà bởi tấm lòng giữ nghề của người xứ đảo.

3. Ở bãi Hương, chúng tôi ấn tượng bởi người đàn bà tên Ngôn, 60 tuổi: “Trưa rồi ghé lại má nấu cơm cho mà ăn. Ở đây tìm hàng quán phải về bãi Làng, đường sá khó khăn lắm!”. Bữa cơm của người mẹ xứ cù lao vỏn vẹn có bát canh rau cải nấu muối với dĩa cá sơn nhỏ thó vớt vội bên mé biển buổi sớm thật ấm tình. Câu chuyện của bà khiến người nghe cảm động lẫn khâm phục. Sinh ra và lớn lên ở cù lao Chàm. 20 tuổi, bà kết duyên với một người con trai làng chài này. Có với nhau 3 mặt con, khi đứa út được 2 tuổi thì chồng bà mất đột ngột. Mình bà một nách 3 đứa con, phận gái không thể vươn khơi đành buôn thúng bán bưng với mớ cá, hoặc ai kêu chi làm đó. Thời mở cửa, bà mở cái quán bán tạp hóa cùng nước giải khát để mưu sinh. Nghĩ đời con không thể vất vả như bố mẹ, bà quyết tâm cho con ăn học. “Cứ lên cấp 2 là tui vay mượn cho con vào đất liền theo học. Chừ hai đứa đầu tốt nghiệp cao đẳng, có việc làm ở đất liền. Đứa út năm nay lên lớp 11 rồi”. Giọng bà Ngôn trầm trầm đủ để người nghe hình dung đến đoạn đường gian khó mà bà và các con vượt qua. Cuộc đời 60 năm của bà, số lần rời cù lao tính trên đầu ngón tay, đó là những lần bà đưa 3 đứa con vào Hội An xin nhập học. Bà ví những chuyến đi ấy là hành trình thoát khổ cực!

Chuyện quyết tâm cho con ăn học đến nơi đến chốn của bà Ngôn cũng là khát vọng chung của bà con xã đảo này. Cô Hồ Thị Đào, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Tân Hiệp, vui mừng cho biết: “Sống ở đảo, điều kiện kinh tế khó khăn, đa phần người dân đều làm nghề chài lưới bằng những con thuyền công suất nhỏ nhưng rất quan tâm đến việc học của con em. Bây giờ việc vận động trẻ ra lớp dường như không phải thực hiện, đầu năm phụ huynh đều tự giác đưa con em tới trường. Dẫu rằng, đường sá đi lại rất khó khăn, các em học sinh ở bãi Hương khi lên cấp 2 là bắt đầu một chặng đường tự lập với việc xa gia đình vào đất liền hoặc theo học ở bãi Làng. Thi thoảng vài ba tháng mới về thăm nhà được một bận. Khó khăn vậy, nhưng mấy năm nay trường không có học sinh bỏ học. Tỷ lệ vào đại học của học sinh xã đảo cao dần theo từng năm. Điều đáng mừng, nhiều em trước đây học ở trường này, nay quay về tiếp tục giảng dạy với ước nguyện truyền con chữ cho thế hệ sau”.

Có lẽ không đủ để nói hết về người, về biển cù lao Chàm trong vỏn vẹn một ngày. Chỉ biết rằng nơi này, có những phận người đời nối đời neo mình bên mép sóng, dựa vào nguồn sống của biển cả để mưu sinh, để giữ gìn chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc!

Bài, ảnh: Phan Vĩnh Yên