Một ca khúc khá đặc biệt đã ra đời hòa nhịp trong tiếng bước chân rầm rập của đông đảo quần chúng từ mọi ngả đường Hà Nội tiến về quảng trường Nhà hát Lớn thành phố trong ngày 19-8-1945. Đến nay đã 80 năm qua, ca khúc này vẫn sống mãi trong lòng nhân dân cả nước, góp phần đánh dấu một trang lịch sử mới mở ra.
Hoàn cảnh ra đời của ca khúc
Giữa lúc cao trào chống Nhật cứu nước đang diễn ra như vũ bão ở nước ta, thì đến đầu tháng 5-1945, phát xít Đức thất trận, đầu hàng. Kế đến giữa tháng 8-1945, phát xít Nhật cũng cùng chung số phận thảm bại. Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc. Thời cơ cách mạng đã đến. Trước đó Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh đã lập Ủy ban Khởi nghĩa Toàn quốc. Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư kêu gọi nhân dân cả nước đứng lên giành chính quyền. Ngay sau đó, một đơn vị Giải phóng quân từ Tân Trào tiến về giải phóng thị xã Thái Nguyên mở đầu cuộc Tổng khởi nghĩa vũ trang trong cả nước từ Bắc đến Nam.
Ở Hà Nội, các cuộc mít tinh, biểu tình vũ trang diễn ra liên tiếp, truyền đơn, biểu ngữ xuất hiện khắp từ nội thành đến ngoại thành. Từ sáng sớm ngày 19-8-1945, đông đảo quần chúng Hà Nội đội ngũ chỉnh tề từ mọi ngả đường kéo về quảng trường Nhà hát Lớn ở trung tâm thành phố dự mít tinh do Mặt trận Việt Minh tổ chức. Mọi người vừa đi vừa giương cao cờ đỏ sao vàng, hô vang các khẩu hiệu “Ủng hộ Việt Minh”, “Việt Nam độc lập muôn năm”…
Trong đội ngũ những người biểu tình hôm ấy có một chàng trai khoảng ngoài hai mươi tuổi, với cảm xúc dâng trào, anh buột miệng hát lên một câu hát bột phát từ đáy lòng:
“Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày…”
Khi anh hát bà con vỗ tay theo nhịp tiết tấu câu ca. Anh rất bất ngờ trước sự hưởng ứng khá nhiệt tình của bà con. Tiếp đến anh lại sáng tác ngay ra câu thứ hai và hát vang lên giữa đội hình đang tiến bước:
“… Thề đem xương máu quyết lòng chiến đấu cho tương lai…”
Bà con trong đoàn biểu tình lại vỗ tay theo nhịp tiết tấu câu hát thứ hai. Thế là câu hát sau nối tiếp câu hát trước và khi đến được quảng trường Nhà hát Lớn thành phố thì cũng là lúc một sáng tác mới của chàng trai cũng vừa hoàn thành. Đó là một bản mang hành khúc hùng tráng với 2 đoạn. Hai câu kế tiếp của đoạn A:
“… Mười chín tháng Tám khi quốc dân căm hờn kêu thét,
Tiến lên cùng hô mau diệt tan hết quân thù chung”
Tiếp theo sau là đoạn B sôi nổi, rộn ràng:
“… Mười chín tháng Tám ánh sáng tự do đưa tới,
Cờ bay nơi nơi muôn ánh sao vàng
Máu pha tươi đều trên lá cờ bay khắp chốn giang sơn.
Người Việt Nam ta giữ vững trong tim lời thề
Mười chín tháng Tám chớ quên là ngày khởi nghĩa
Hạnh phúc sáng tô non sông Việt Nam”.
Ca khúc ra đời trong hoàn cảnh khá đặc biệt này được chính chàng trai tác giả đặt nhan đề là bài “Mười chín tháng Tám”.
Vài nét phác thảo chân dung tác giả
Tác giả ca khúc “Mười chín tháng Tám” là nhạc sĩ Xuân Oanh, tên thật là Đỗ Xuân Oanh, sinh ngày 4-1-1923 và lớn lên tại Yên Hưng, Quảng Ninh; quê quán ở Vũ Thư, Thái Bình (nay là Hưng Yên).
Về âm nhạc, Xuân Oanh tự học là chính. Khi ở Hải Phòng, thỉnh thoảng đến chơi nhà các đàn anh như nhạc sĩ Hoàng Quý (anh của nhạc sĩ Tô Vũ) và nhạc sĩ Phạm Ngữ, chàng trai trẻ Xuân Oanh thường tranh thủ chuyện trò, trao đổi, học tập một số kinh nghiệm về sáng tác ca khúc.
Trước Cách mạng tháng Tám, vào năm 1943-1944, lúc 20-21 tuổi, Xuân Oanh lên Hà Nội kiếm sống và gặp Nguyễn Đình Thi, bạn quen từ hồi còn ở Hải Phòng. Anh bạn giới thiệu Xuân Oanh tham gia cách mạng, vào Mặt trận Việt Minh, làm công tác tuyên truyền. Chính vào mùa thu tháng 8-1945, anh thanh niên Xuân Oanh đang là cán bộ tuyên truyền của Việt Minh đã hòa mình vào dòng người tiến về quảng trường Nhà hát Lớn Hà Nội, và trên đường diễu hành đã sáng tác một ca khúc nổi tiếng sống mãi 80 năm qua.
Nhạc sĩ Xuân Oanh đã biết nắm đúng thời cơ để sáng tác bài hát “Mười chín tháng Tám”, chính tại thời điểm và hoàn cảnh đó, không khí sôi động và cảm xúc của quần chúng đã giúp cho Xuân Oanh xuất thần viết nên một tác phẩm phục vụ kịp thời nhu cầu hoạt động chính trị của quần chúng. Mặt khác, ca khúc có giai điệu trong sáng, tiết tấu rộn ràng, cấu trúc giản dị nên dễ phổ biến rộng rãi.
Ngoài bài hát ra đời trong Cách mạng tháng Tám, Xuân Oanh còn có khá nhiều tác phẩm âm nhạc khác, nổi bật là ca khúc “Quê hương anh bộ đội”, “Ca mừng chế độ ta tươi đẹp”… Ông đã được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học – nghệ thuật. Xin nói thêm rằng, ông vốn là cán bộ công tác ngoại giao, từng là Tổng Thư ký Ủy ban bảo vệ hòa bình thế giới của Việt Nam, nhưng lại yêu thích và đóng góp đáng kể cho nghệ thuật âm nhạc nước nhà. Ông mất ngày 27-3-2010.
Trương Quang Lục
Bình luận (0)