Người thầy là chuyên gia của phương pháp học

Quá trình dạy – học chắc chắn sẽ khác với quá trình học – dạy. Theo quan điểm dạy học, nếu quá trình dạy – học lấy người thầy làm trung tâm thì quá trình học – dạy lại lấy người học làm trung tâm. Có như vậy quá trình học – dạy mới đạt được mục tiêu làm chủ, chiếm lĩnh kiến thức, kỹ năng và thái độ. Lúc đó người học không chỉ nhận biết về tinh hoa văn hóa, khoa học kỹ thuật mà còn biết làm chủ, chiếm lĩnh các kiến thức, kỹ năng cụ thể. Không dừng lại ở dạng thuyết trình, vấn đáp, nêu vấn đề, thực hành trực quan, quá trình học – dạy ở mức độ cao còn phải thu thập, xử lý thông tin, tư vấn cho HS lập và thực hiện kế hoạch học tập, trình bày kết quả, kiểm tra đánh giá… Thu thập thông tin theo các bước đi từ thấp tới cao: Sau khi quan sát, lắng nghe, đọc, người học phải biết hỏi, nêu vấn đề. Còn xử lý thông tin bao gồm các thao tác phân tích, so sánh, tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa, suy luận, phán đoán, thống kê toán học. Về phương tiện và công cụ, nếu trước đây chủ yếu là của thầy thì bây giờ chủ yếu là của trò. Đồng thời kiến thức, kỹ năng đã trở thành phương tiện và công cụ học tập. Hạn chế bài tập tại lớp mà chủ đạo là tự học kết hợp với thảo luận nhóm, giúp đỡ riêng hay tham quan ngoại khóa. Đến lúc này chuẩn đánh giá không chỉ là kiến thức kỹ năng mà quan trọng hơn là phương pháp kỹ thuật để chiếm lĩnh làm chủ kiến thức, kỹ năng. Giáo viên không chỉ biết cách thiết kế, tổ chức, điều khiển kiểm tra, đánh giá chủ yếu hoạt động dạy mà còn phải tác động, tham vấn, phát huy và kích thích. Không làm thay người học mà tự các em thu thập thông tin, thiết kế, tổ chức, tự đánh giá kết quả học tập. Trong lúc đó trò hoạt động tích cực không phải dưới sự điều khiển của thầy mà hoạt động sáng tạo dưới sự điều khiển của chính bản thân mình và của bạn học là chủ yếu.

Nhà nghiên cứu giáo dục Hegel xem phương pháp như là chiếc la bàn có bánh lái vừa chỉ phương hướng vừa hướng dẫn cách thức hành động. Phương pháp phải trở thành mục tiêu của mọi mục tiêu. Đó là sức mạnh tuyệt đối với các mỹ từ “duy nhất, tối cao, vô cùng tận không một vật nào cưỡng lại được”.

Như trên đã nói, nội dung học – dạy không chỉ là sự cụ thể hóa những kiến thức, kỹ năng mà chính là phương pháp học. Nội dung trở thành công cụ và phương tiện cho quá trình học – dạy. Nói một cách có hình ảnh hơn, cách dạy học hiện nay xuất phát từ “cá để chọn cần câu và dạy cách câu cá”. Còn quá trình học – dạy lại xuất phát từ cần câu, kỹ thuật câu để người học tự câu được các loại cá phù hợp với bản thân suốt đời. Cứ đi từ nội dung mới chọn phương pháp thì chúng ta phạm vào nghịch lý dùng cái vạn biến ứng vào cái bất biến. Nhận thức này làm cho giáo dục loay hoay lo đổi mới nội dung nhưng chất lượng vẫn không có gì mới. Ngược lại, biết xuất phát từ phương pháp để chọn nội dung thì người học sẽ có khả năng dùng cái bất biến để ứng với cái vạn biến. Giáo viên không chỉ là chuyên gia về lĩnh vực chuyên môn, phương pháp dạy mà còn phải là chuyên gia về phương pháp học, biết tổ chức hoạt động học cho người học một cách tự giác tích cực, độc lập sáng tạo để làm chủ phương pháp học tập. Người giáo viên biết chuyển giao năng lực sử dụng đồ dùng và phương tiện kỹ thuật cho học trò, của học trò. Nếu có thể được, người thầy lên lớp chỉ mang theo kinh nghiệm kỹ thuật sử dụng để tháo gỡ khó khăn, hướng dẫn học trò sử dụng chúng một cách kỹ thuật hiệu quả nhất. Thực tế cho thấy, khi thực hiện quá trình dạy học không ít người thầy xuất phát từ mong muốn, kỳ vọng của mình nên đôi khi không phù hợp với người học. Trẻ bị điều khiển thụ động sẽ trở thành bản sao mờ nhạt của người lớn. Chính quá trình học – dạy giúp mỗi người trở thành người thầy tốt nhất của mình vì “người thầy tốt nhất của mình không ai khác mà là chính bản thân mình”.

TS. Huỳnh Mộng Tuyền

(Trường ĐH Đồng Tháp)