Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 là chương trình giáo dục mới do Bộ GD-ĐT ban hành, nhằm thay thế chương trình cũ 2006 và hướng tới đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông. Đến nay, sau một chặng đường 5 năm thực hiện, cùng nhìn lại sẽ có thêm kinh nghiệm cần thiết để tiếp tục hoàn thiện lộ trình phía trước.
Chương trình mới với nhiều điểm nổi bật
Chương trình GDPT 2018 xây dựng trên các cơ sở sau đây. Về mục tiêu, nhằm giúp học sinh làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kỹ năng đã học vào đời sống và tự học suốt đời, có định hướng nghề nghiệp, phát triển hài hòa về phẩm chất, nhân cách, đời sống tâm hồn. Về phẩm chất và năng lực, học sinh được hình thành và phát triển các phẩm chất chủ yếu như yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. Chương trình phân ra năng lực chung (ví dụ: tự chủ và tự học; giao tiếp và hợp tác; giải quyết vấn đề và sáng tạo) và năng lực đặc thù (ngôn ngữ, tính toán, khoa học, công nghệ, tin học, thẩm mỹ, thể chất).
Theo cấu trúc, chương trình chia thành hai giai đoạn chính: giáo dục cơ bản (từ lớp 1 đến lớp 9) và giáo dục định hướng nghề nghiệp (từ lớp 10 đến lớp 12). Với các môn học và hoạt động, chương trình có môn bắt buộc, môn lựa chọn theo định hướng nghề nghiệp, và môn tự chọn. Tính đến năm học 2025-2026 này, khối lớp 12 đã bước sang năm thứ 2 của chương trình mới. Nhìn một cách tổng thể, so với chương trình trước (2006), Chương trình GDPT 2018 có các điểm mới về quan điểm, mục tiêu; nội dung, thời lượng; phương pháp dạy học; sách giáo khoa; quyền tự chủ của cơ sở giáo dục; điều kiện về cơ sở vật chất; trách nhiệm địa phương.
Học giả người New Zealand Lance King đánh giá trong một hội thảo mới đây: “Chương trình GDPT mới của Việt Nam giai đoạn 2018-2025 đã đặt mục tiêu rõ ràng là chuyển đổi toàn bộ giáo dục phổ thông theo hướng từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực, từ lấy giáo viên làm trung tâm sang lấy học sinh làm trung tâm, hướng tới việc dạy và học dựa trên công nghệ và kỹ năng. Những thay đổi đáng kể này không chỉ mang lại lợi ích cho thế hệ tương lai mà còn đóng góp vào sự phát triển kinh tế lâu dài của đất nước Việt Nam”.
Còn tồn đọng nhiều bất cập khi thực hiện
Sau lộ trình 5 năm (2020-2025), việc thực hiện Chương trình GDPT 2018 cho thấy nhiều thuận lợi, thành tựu và cũng không ít bất cập, khó khăn. Điều này đã được Bộ GD-ĐT tổ chức đánh giá, kiểm tra việc triển khai thực hiện trước đây. Chẳng hạn, hội nghị ngày 13-12-2022 đánh giá tình hình thực hiện chương trình tới năm học 2022-2023 của Bộ GD-ĐT. Tuy nhiên chưa có đủ thời gian để có thể có cái nhìn toàn diện.
Thẳng thắn nhìn nhận, có thể thấy chương trình mới mang tính cải cách rõ rệt khi chuyển từ giáo dục chủ yếu truyền thụ kiến thức sang chú trọng phát triển năng lực và phẩm chất người học. Tăng quyền tự chủ cho các trường, cho phép xây dựng kế hoạch giáo dục linh hoạt phù hợp với điều kiện địa phương và cơ sở giáo dục. Tính “mở” nhiều hơn khi thực hiện một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa, nhiều lựa chọn môn học, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được chú trọng hơn. Song khó khăn, bất cập dễ thấy là việc đổi mới phương pháp dạy học, đánh giá học sinh ở phía giáo viên chưa quyết liệt và mạnh mẽ. Cơ sở vật chất, điều kiện thực hiện ở nhiều địa phương còn chưa đáp ứng đầy đủ. Việc xây dựng và lựa chọn tổ hợp môn học tại bậc THPT (từ lớp 10), xác định đúng hướng nghề nghiệp cho học sinh, tổ chức triển khai môn lựa chọn còn gặp vướng mắc.
Tại hội thảo quốc gia “Thực trạng và giải pháp thực hiện chương trình giáo dục phổ thông cấp tiểu học” tổ chức tại Trường ĐH Sư phạm – ĐH Huế (ngày 23-8-2025), GS. Nguyễn Minh Thuyết (Tổng Chủ biên của Chương trình GDPT 2018) đã chỉ ra những thành công bước đầu và hạn chế của việc thực hiện chương trình. Trong đó, GS. Thuyết cho rằng sự thay đổi liên tục một số chủ trương đã được xác định trong những văn kiện pháp lý là sự bất ổn định, như với môn lịch sử, với việc ai là người chọn sách giáo khoa để dạy, việc xã hội hóa để giảm giá sách giáo khoa, tình trạng quá tải kiến thức và không có điều kiện để học sinh vui chơi, giải trí, tham gia các hoạt động thể thao, văn nghệ…
Giải pháp trước mắt và lâu dài
Để Chương trình GDPT 2018 thực sự đi vào chiều sâu, bền vững và hiệu quả, theo các chuyên gia giáo dục và qua tổng hợp từ thực tiễn triển khai 5 năm qua, cần tập trung vào các nhóm giải pháp cụ thể. Về đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục, cần tiếp tục bồi dưỡng và đào tạo lại đội ngũ quản lý, giáo viên. Tổ chức các khóa bồi dưỡng thường xuyên, thực chất hơn, gắn với năng lực thực hành sư phạm mới đáp ứng dạy học phát triển năng lực, dạy học tích hợp, dạy học phân hóa. Chuyển mạnh từ “dạy cho học sinh biết” sang “dạy để học sinh làm được”, qua các phương pháp như dự án, tình huống, trải nghiệm. Có chính sách khuyến khích giáo viên tự học, tham gia cộng đồng học tập, chia sẻ bài giảng mẫu, kho học liệu mở. Cần chú trọng tinh thần đổi mới trong nhà trường nhiều hơn, khuyến khích sáng tạo và linh hoạt trong xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường.
Về cơ sở vật chất, thiết bị và học liệu, chú trọng đầu tư đồng bộ cơ sở vật chất, từng bước chuẩn hóa phòng học bộ môn, phòng thí nghiệm, thiết bị trải nghiệm – hướng nghiệp, đặc biệt cho các môn tích hợp. Ưu tiên cho vùng khó khăn, miền núi, hải đảo để đảm bảo công bằng trong tiếp cận chương trình mới. Phát triển học liệu số và sách giáo khoa mở. Xây dựng hệ thống học liệu điện tử, ngân hàng bài giảng, video minh họa, đề kiểm tra đánh giá dùng chung. Cho phép trường và giáo viên chủ động thiết kế học liệu riêng phù hợp với điều kiện địa phương.
Về đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá. Hiện nay, khâu này đã làm rất tốt. Tuy nhiên, cần thay đổi triệt để nhiều hơn. Chuyển từ dạy học thụ động sang dạy học tích cực, lấy người học làm trung tâm. Tăng cường hoạt động trải nghiệm, khám phá, hợp tác, dự án, gắn nội dung học với đời sống và nghề nghiệp. Khuyến khích ứng dụng công nghệ thông tin và AI trong dạy học, đặc biệt ở khâu cá thể hóa người học. Ngoài ra, cần chú trọng tăng quyền tự chủ và trách nhiệm cho các trường; cải tiến công tác giám sát, đánh giá; tăng cường vai trò truyền thông, nâng cao nhận thức; huy động các nguồn lực xã hội.
Băn khoăn về sự tác động của một bộ sách giáo khoa
Thực hiện Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển GD-ĐT, nghị quyết chương trình hành động của Chính phủ nêu rõ rằng “bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc sử dụng từ năm học 2026-2027”. Điều làm nhiều người băn khoăn không biết sẽ có tác động đến Chương trình giáo dục phổ thông 2018 và gấp quá có làm kịp? Nếu phân tích kỹ sẽ thấy vô cùng khó khăn và nhiều tác động tới chủ trương của chương trình 2018. Tuy vậy, chúng ta cũng an tâm phần nào vì mới đây, chiều 22-10-2025, trả lời trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn khẳng định: “Cố gắng nhanh nhất trong tháng 11 sẽ có phương án”. Và hứa: “Tôi cam kết là sẽ kịp”.
Trần Ngọc Tuấn
Bình luận (0)