Những bài học bổ ích dành cho học sinh về đức tính hy sinh

Đức hy sinh thường là sự nhường nhịn, chấp nhận phần thiệt thòi hơn về mình (có thể là vật chất, tinh thần) để người khác có được cuộc sống và những điều tốt đẹp hơn.

Tinh thần hy sinh của các nhà bác học khuyến khích học sinh sống có trách nhiệm, đam mê học tập hơn (ảnh minh họa). Ảnh: Đ.Yến

Đức hy sinh là một đức tính tốt đẹp, cao cả của con người mà mỗi người cần có. Hy sinh có nhiều mức độ, từ cái nhỏ đến cái lớn, có khi là hy sinh cả mạng sống, cả tuổi thanh xuân của mình để bảo vệ lẽ phải, những điều đúng đắn. Chúng ta vừa trải qua những ngày kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước; để có thành tựu đó đã có hàng triệu người hy sinh tính mạng hoặc một phần thân thể, hy sinh hạnh phúc riêng tư và bao nhiêu của cải… Do đó, bên cạnh việc tri ân sự hy sinh của người khác, mỗi người, nhất là học sinh, cần phải học và thực hành sự hy sinh.

Cuốn “Gương hy sinh” của học giả Nguyễn Hiến Lê (1912-1984) là một tác phẩm có giá trị, tập hợp tiểu sử của 10 nhà bác học và nhà phát minh Âu – Mỹ, những người đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử khoa học và nhân loại. Qua từng câu chuyện về Isaac Newton, Louis Pasteur, Thomas Alva Edison, Rudolf Diesel, ông bà Curie và nhiều nhân vật khác, học giả Nguyễn Hiến Lê không chỉ khắc họa tài năng xuất chúng mà còn nhấn mạnh tinh thần hy sinh cao cả của họ. Những bài học về sự hy sinh được đúc kết từ cuốn sách mang ý nghĩa sâu sắc, đặc biệt dành cho học sinh – những người đang trên hành trình rèn luyện tri thức và nhân cách. Với học sinh, các bài học về hy sinh trong tác phẩm, nhấn mạnh giá trị của sự kiên trì, lòng nhân ái và tinh thần cống hiến vì lợi ích chung, có thể khơi gợi nhiều cảm hứng tích cực.

1.Hy sinh vì chân lý và khoa học. Một trong những bài học nổi bật nhất trong tác phẩm là sự hy sinh vì chân lý khoa học, được thể hiện rõ qua cuộc đời của Isaac Newton và Ignace Philippe Semmelweis. Newton, với tài năng vượt trội, đã sống một cuộc đời cô độc, dành trọn thời gian và tâm sức để khám phá các quy luật của vũ trụ. Ông từng ví mình như một đứa trẻ nhặt những viên sỏi bên bờ biển tri thức, khiêm nhường trước đại dương chân lý mênh mông. Sự hy sinh của Newton không chỉ nằm ở việc từ bỏ các thú vui cá nhân mà còn ở lòng kiên trì đối mặt với những nghi ngờ và chỉ trích từ đồng nghiệp, như trong vụ tranh cãi với Leibniz về phép vi tích phân. Đối với học sinh, bài học từ Newton là sự kiên định theo đuổi tri thức, không ngừng học hỏi và vượt qua khó khăn để đạt được mục tiêu lớn lao.

Tương tự, Ignace Philippe Semmelweis là biểu tượng của sự hy sinh vì chân lý trong lĩnh vực y học. Ông đã phát hiện rằng việc rửa tay bằng dung dịch khử trùng có thể giảm đáng kể tỷ lệ tử vong do sốt sản hậu ở các sản phụ. Tuy nhiên, ông phải đối mặt với sự phản đối gay gắt từ giới y học bảo thủ, bị chế giễu, cô lập, và cuối cùng mất đi lý trí. Đỉnh điểm của sự hy sinh là hành động tự gây nhiễm trùng để chứng minh lý thuyết của mình, dẫn đến cái chết bi thảm vào năm 1865. Chỉ sau khi ông qua đời, thế giới mới công nhận đóng góp của ông. Đối với học sinh, câu chuyện của Semmelweis dạy rằng sự thật đôi khi phải trả giá đắt, nhưng lòng dũng cảm và niềm tin vào điều đúng đắn là những giá trị đáng trân trọng.

2.Hy sinh vì lợi ích của nhân loại. Cuốn sách cũng nhấn mạnh tinh thần hy sinh vì lợi ích chung, được thể hiện qua các nhân vật như Louis Pasteur và Thomas Alva Edison. Pasteur, với những đóng góp trong việc phát triển vắc-xin và phương pháp thanh trùng, đã dành cả cuộc đời để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Ông không ngừng làm việc trong phòng thí nghiệm, bất chấp những khó khăn về sức khỏe và sự nghi ngờ từ giới khoa học. Lời nhắn nhủ của Pasteur ở cuối cuốn sách: “Các bạn trẻ, xin các bạn cứ tin ở những phương pháp chắc chắn, mạnh mẽ đó mà chúng ta chỉ mới biết được những bí quyết sơ đẳng” là nguồn cảm hứng lớn cho học sinh. Bài học từ Pasteur là sự cống hiến không mệt mỏi vì lợi ích của nhân loại, khuyến khích các em rèn luyện ý chí và trách nhiệm với xã hội.

Thomas Alva Edison, với hơn một ngàn bằng sáng chế, là hình mẫu của sự bền bỉ và sáng tạo. Ông từng nói rằng thiên tài là “1% cảm hứng và 99% mồ hôi”, thể hiện qua hàng ngàn thí nghiệm thất bại để hoàn thiện bóng đèn điện. Sự hy sinh của Edison nằm ở việc từ bỏ thời gian nghỉ ngơi, sức khỏe, và sự thoải mái để mang lại ánh sáng cho thế giới. Đối với học sinh, Edison dạy rằng thành công không đến từ may mắn mà từ nỗ lực không ngừng nghỉ và khả năng vượt qua thất bại. Các em cần học cách kiên nhẫn, không nản lòng trước khó khăn, và luôn hướng tới việc tạo ra giá trị cho cộng đồng.

3.Hy sinh cá nhân để theo đuổi lý tưởng. Trong cuốn “Gương hy sinh” còn khắc họa những con người từ bỏ vinh hoa phú quý để theo đuổi lý tưởng cao đẹp. Marie và Pierre Curie là ví dụ tiêu biểu. Hai nhà khoa học này đã từ chối cơ hội giàu có khi không đăng ký bản quyền cho phương pháp chiết tách radium, thay vào đó chia sẻ kiến thức vì lợi ích của khoa học. Sự hy sinh của họ không chỉ là thời gian, sức khỏe (bị ảnh hưởng bởi phóng xạ), mà còn là sự lựa chọn sống giản dị để tập trung cho nghiên cứu. Đối với học sinh, bài học từ nhà Curie là giá trị của sự vô tư, đặt lợi ích chung lên trên lợi ích cá nhân, và sự cống hiến vì khoa học là một lý tưởng cao quý.

Tương tự, Guglielmo Marconi, người phát minh ra sóng vô tuyến, đã dành cả cuộc đời để hoàn thiện công nghệ liên lạc không dây, bất chấp những khó khăn về tài chính và sự cạnh tranh khốc liệt. Ông không màng đến danh vọng mà chỉ tập trung vào việc mang lại lợi ích cho nhân loại. Bài học từ Marconi nhắc nhở học sinh rằng lý tưởng không chỉ là ước mơ mà còn là hành động cụ thể, đòi hỏi sự hy sinh và kiên trì để biến ước mơ thành hiện thực.

4.Bài học về lòng khiêm tốn và nhân ái. Một bài học quan trọng khác trong sách là lòng khiêm tốn và nhân ái, thể hiện qua cách các nhà bác học đối mặt với thành công và thất bại. Newton, dù được cả thế giới ngưỡng mộ, vẫn tự coi mình chỉ như một đứa trẻ trước biển tri thức. Sự khiêm tốn này là bài học lớn cho học sinh, giúp các em hiểu rằng tri thức là vô hạn, và sự học hỏi phải đi đôi với thái độ cầu tiến. Bên cạnh đó, lòng nhân ái của Semmelweis, khi ông đau đớn trước cái chết của các sản phụ và quyết tâm cứu họ, là minh chứng cho sức mạnh của tình yêu thương. Học sinh cần học cách đặt mình vào vị trí của người khác, hành động vì lòng nhân ái và không ngừng nỗ lực để tạo ra sự thay đổi tích cực.

Cuốn “Gương hy sinh” không chỉ là tập hợp những câu chuyện về các nhà bác học, mà còn là nguồn cảm hứng sâu sắc về tinh thần hy sinh vì chân lý, nhân loại và lý tưởng. Qua cuộc đời của các danh nhân, học sinh học được rằng thành công không đến dễ dàng, mà đòi hỏi sự kiên trì, lòng nhân ái, và sự từ bỏ những lợi ích cá nhân vì mục tiêu cao cả. Những bài học này không chỉ giúp các em rèn luyện ý chí và nhân cách mà còn khơi dậy khát vọng cống hiến cho xã hội. Trong bối cảnh hiện nay, tinh thần hy sinh của các nhà bác học trong sách là ngọn lửa soi đường, khuyến khích học sinh sống có trách nhiệm, đam mê học tập và dấn thân vì một tương lai tốt đẹp hơn. Do vậy, giáo viên nên gợi ý, định hướng để học sinh tìm đọc cuốn sách bổ ích này.

Nguyễn Minh Hải