Những người làm áo vỏ cây cuối cùng ở Trường Sơn

Già C’lâu Blao cùng với người anh rể của mình tên thường gọi K’ro Tám (ở xã Tr’hy, huyện Tây Giang, Quảng Nam) được xem là những người cuối cùng trên dãy Trường Sơn làm áo bằng vỏ cây.

Già C’lâu Blao – người cuối cùng lưu giữ kỹ thuật làm áo bằng vỏ cây

Vào mùa lễ hội, một số người già dân tộc Cơ Tu ở huyện miền núi Tây Giang lại mang những chiếc áo làm bằng vỏ cây rừng ra mặc. Với họ, đây cũng là cách để nhắc nhớ một thời gian khổ, qua đó giáo dục thế hệ trẻ gìn giữ núi rừng. Trong đó lễ cúng Tạ ơn rừng tổ chức vào đầu mùa xuân là lễ lớn và quan trọng nhất trong năm của đồng bào Cơ Tu. Lễ này mang ý nghĩa tạ ơn Giàng, rừng, núi, suối, sông đã đùm bọc, che chở cho cuộc sống của buôn làng và gia đình, cho cây cối, hoa màu đâm chồi nảy lộc, mùa màng bội thu.

Mất cả tháng mới có áo đẹp

Già C’lâu Blao kể rằng, để làm ra một chiếc áo bằng vỏ cây không hề đơn giản, phải mất rất nhiều thời gian, công sức. Bởi không phải loại vỏ cây rừng nào cũng có thể làm được. Nói xong, già liệt kê một số cây có vỏ dày, nhiều nhựa, thân thẳng được phiên âm theo tiếng đồng bào như Tr’rang, T’coong… “Từ làng mình, phải mất hơn 5 tiếng đồng hồ đi bộ, băng rừng lội suối mới vào đến nơi có cây phù hợp để bóc vỏ. Phải chọn cây to, đoạn vỏ dài từ 2m trở lên không bị con sâu, con kiến phá để sau này làm thân áo cho đẹp”, già K’ro Tám chen vào kể lại hành trình đi tìm nguyên liệu làm áo bằng vỏ cây. Sau khi lột được vỏ cây, theo già C’lâu Blao phải hun khói, đập dập nhiều lần từ nhẹ đến mạnh cho tơi thành sợi. Phải tráng kiện rắn rỏi mới có sức mà đập dập vỏ. Tiếp đó, ngâm dưới dòng suối mát lạnh len lỏi giữa những tán rừng nguyên sinh non nửa ngày cho trôi bớt mủ cây. “Mang “chiến lợi phẩm” này về nhà tiếp tục ngâm trong nồi nước đun sôi để nguội với những loại cây lá “bí truyền” nấu chung để chống mối mọt, chống mốc và giữ hương cho áo được bền, được lâu. Sau nữa phải phơi trong nắng nhẹ, ủ sương đêm liên tục nhiều ngày”, già C’lâu Blao kể rồi cho biết thêm nếu ai thích thêm sắc màu cho tấm áo thì có thể sử dụng vỏ cây tạo màu, nhưng đẹp nhất vẫn là màu vỏ cây tự nhiên.

Già C’lâu Blao và anh rể chuẩn bị áo vỏ cây để cúng thần linh

Khi đã có đầy đủ nguyên liệu để kết thành áo bằng vỏ cây, người Cơ Tu bắt đầu tỉa tót các sợi cho bằng phẳng tương ứng với từng lứa tuổi. Mất hơn 30 ngày đêm, mới có thể làm xong một chiếc áo đẹp, sực nức hương rừng. Tuy nhiên, do sợi là vỏ cây kèm kỹ thuật may vá hạn chế nên phần lớn áo làm bằng vỏ cây thường không có tay. Già K’ro Tám bật mí áo không tay bởi đồng bào Cơ Tu thích để đôi tay được thoải mái, tự do săn bắn, phát nương, sinh hoạt… “Nếu muốn mặc áo bằng vỏ cây vào mùa hè chỉ cần làm một lớp sợi vỏ cây là đủ mát. Còn vào mùa đông kết 2-3 lớp vỏ lại với nhau thành một tấm dày mới giữ ấm được cơ thể”, già C’lâu Blao cho hay rồi đưa tay về phía chiếc áo mà già K’ro Tám đang mặc nói rằng trước đây đồng bào Cơ Tu sử dụng luôn cả sợi từ vỏ cây hay sợi mây rừng để kết dây thắt cho áo.

Những người làm áo cuối cùng?

Ở xã Tr’hy bây giờ chỉ còn mỗi một mình già C’lâu Blao (đã 75 tuổi) biết kỹ thuật và quy trình làm áo bằng vỏ cây, theo ông Zơrâm Hướp, Chủ tịch xã Tr’hy. “Hồi xa xưa còn nghèo khó, đồng bào mình sử dụng áo này. Còn bây giờ, cuộc sống đã thay đổi, điều kiện kinh tế phát triển, giao thông thuận tiện. Lớp trẻ không mấy mặn mà với y phục truyền thống trừ những dịp đặc biệt, huống gì trang phục bằng vỏ cây. Ở xã cũng mong muốn lưu giữ kỹ thuật làm áo của già lắm. Nhưng thực sự không biết làm sao”, ông Zơrâm Hướp trần tình. Quả thật, nhìn những bạn trẻ vui vẻ hát múa điệu tungtung zazá (điệu múa truyền thống của đồng bào Cơ Tu) bên bếp lửa bập bùng trong trang phục dệt bằng thổ cẩm, rồi nhìn lại một vài chiếc áo bằng vỏ cây mới hay nó đơn độc làm sao? Hôm làm lễ cúng Tạ ơn rừng, chúng tôi thấy già C’lâu Blao mang theo trong túi vải 3 chiếc áo bằng vỏ cây. Già nói rằng, năm trước cũng mang theo như vậy để “3 anh em” sàng sàng tuổi nhau trong làng Vòong cùng mặc làm lễ. Vậy mà, lễ cúng năm nay, một người đã về với ông bà, nên dư ra một chiếc. “Đã thử đưa cho nhiều người có tuổi mặc để tham gia cúng tế mà ai cũng ngại ngần không ưng cái bụng”, già C’lâu Blao, nói xa nói gần về khả năng tồn tại lâu dài của những chiếc áo làm bằng vỏ cây độc đáo này.

Áo đẹp mặc trong dịp đặc biệt

Khi mặt trời dần trôi về núi cũng là lúc lễ cúng Tạ ơn rừng bắt đầu. Già C’lâu Blao cùng ông K’ro Tám cẩn thận mang ra 2 chiếc áo làm bằng vỏ cây sẫm màu thong thả mặc vào. Chiếc áo độc lạ, quý hiếm của 2 già đến từ làng Voòng khiến nhiều người ngạc nhiên thích thú. Nhìn già C’lâu Blao cẩn trọng từng động tác khoác áo chuẩn bị cho buổi lễ, mới thấy hết tấm lòng trân quý ông bà tổ tiên của đồng bào Cơ Tu cũng như niềm tin về những vị thần núi, thần rừng mà họ tôn thờ.

Hai già làng Cơ Tu trong trang phục bằng vỏ cây và thổ cẩm cúng tạ thần linh

Đây cũng là dịp để giáo dục thế hệ trẻ nối tiếp giữ gìn truyền thống tốt đẹp của tiền nhân, bảo vệ rừng đồng nghĩa với bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ quê hương và bảo vệ chính mình… Già C’lâu Blao nhấn mạnh: “Giữ được rừng là giữ được làng. Còn rừng thì còn làng, mất rừng thì mất làng”. Theo già C’lâu Blao, lễ Tạ ơn rừng được tổ chức hằng năm nhằm truyền dạy cho thế hệ sau luôn biết giữ rừng, ứng xử có văn hóa với rừng, biết tôn thờ thần rừng đã chở che, từ đó không xâm hại những cánh rừng già, rừng pơ mu quý hiếm.

Các già làng ở Tây Giang trong lễ cúng Tạ ơn rừng

Hỏi già C’lâu Blao vì sao ông không truyền nghề lại cho lớp con cháu, ông già cười hiền, tâm sự rằng trước đây khi còn rất nhỏ ông đã từng được người cha yêu quý của mình là C’lâu Panh dẫn vào rừng lột vỏ cây và chỉ vẽ tận tay những công đoạn làm áo bằng vỏ cây rừng. “Bây giờ, mình kêu mấy đứa con, mấy đứa cháu của mình tới để mình chỉ cho cách làm áo bằng vỏ cây. Chúng nó chỉ cười và nói thế này hỏi có chịu được không: Ông lạc hậu rồi. Ông coi có còn ai mặc áo như ông không. Bọn con mà mặc, ra đường người ta cười cho…”, già C’lâu Blao thoáng buồn rồi dõi mắt về phía xa xa nơi những tia nắng cuối ngày còn dùng dằng, vấn vương giữa những cánh rừng nguyên sinh bạt ngàn…

Phóng sự của Nguyễn Hữu