Nữ họa sĩ xứ Huế say mê chuyện làng Tây Nguyên

“Nghe kể chuyện làng mình” là triển lãm tranh sơn mài của nữ họa sĩ Hồ Thị Xuân Thu diễn ra từ ngày 6-9 đến 15-9-2024 tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM. Có thể nói, đây là họa sĩ xứ Huế nhưng rất có duyên với việc sáng tác tranh sơn mài về Tây Nguyên.

Họa sĩ Hồ Thị Xuân Thu đang vẽ tranh sơn mài

Bền bỉ với tranh sơn mài

Họa sĩ Hồ Thị Xuân Thu sinh năm 1960 tại Huế, sau khi tốt nghiệp Cao đẳng Mỹ thuật Huế ít lâu, năm 1985, chị lên Pleiku tỉnh Gia Lai nhận nhiệm vụ và gắn bó với miền đất mới này đến nay đã 39 năm qua. Miền đất mới này từ từ chạm, thấm vào trái tim chị một cách chân thực, tự nhiên, để rồi việc chị vẽ con người Tây Nguyên cũng tự nhiên như vậy. Vì thế mà đến triển lãm này, chị gọi tên là “Nghe kể chuyện làng mình” vì chị xem đây như là quê hương thứ 2 của mình.

Hồ Thị Xuân Thu kể: “Sau 10 năm sinh sống ở Pleiku với rất nhiều chuyến đi vô làng thực hiện những ký họa, ghi chép, tôi đã thực sự đủ chín để sáng tác về Tây Nguyên như cách nghĩ của người Tây Nguyên. Nhưng việc vẽ sơn dầu về đề tài này tôi vẫn thấy chưa thỏa mãn, vì vậy tôi tạm gác lại việc sáng tác để về Huế học sơn mài một cách bài bản, hàn lâm. Có lẽ tổ nghề sơn mài đã ưu ái tôi, đã mở cho một lối đi vừa ý. Nơi đó, tôi kể chuyện làng mình được thong dong hơn, sinh động hơn, sâu lắng hơn”.

Có thể nói, nếu tranh của chị có sự mộc mạc, tự do và mạnh mẽ, thì đó cũng chính là giá trị chân thực từ đời sống Tây Nguyên mà chị cảm nhận được, vì chị đã là một phần của hồn cốt Tây Nguyên như cái đẹp của những tấm áo họ phơi để chờ đón ngày hội về (Chờ tháng Ba về) hoặc cái đẹp bên bếp than nồng (Bếp nồng), cái đẹp của những con người bình dị nằm bên nhau trong mái nhà sàn nghe sử thi (Đêm nằm nghe kể Khan)…

Màu sắc trong tranh của chị là tự thân khi vẽ nó tìm đến, lúc ấy cảm nhận thế nào thì vẽ thế đó. Màu sắc truyền thống của tranh sơn mài là son, vàng, then… nhưng có thể khi vẽ, chị đã chạm vào chính trái tim mình, thể hiện điều cảm nhận được là đủ.

Có lẽ với Hồ Thị Xuân Thu, khi một bức tranh có sự tương đồng về mặt cảm xúc với người vẽ, thì sẽ dễ dàng nhận ra sự giao thoa, hòa quyện. Ngay lúc ấy, tranh đã có cái hồn của nó. Khi cảm nhận được sự ấm nồng từ tranh thì nó đã xong, còn khi nó chưa giúp mình chạm được sự ấm nồng thì chị còn vẽ tiếp.

Nếu tính luôn triển lãm “Hai nữ họa sĩ Huế: Hồ Thị Xuân Thu và Dương Tuyết” tại TP.HCM vào năm 2005, thì từ năm 2004 đến nay, họa sĩ Hồ Thị Xuân Thu đã có 4 triển lãm cá nhân sơn mài, chứng tỏ sức làm việc rất bền bỉ. Với vật liệu và chất liệu sơn mài, vốn kỳ công và nặng nhọc, không phải muốn vẽ là có thể vẽ, nếu không đủ lực về sức khỏe và tinh thần sáng tạo.

Ngay triển lãm cá nhân đầu tiên năm 2004 là “Sắc màu Tây Nguyên” tại Hội Mỹ thuật TP.HCM, chị đã tạo được ấn tượng rất tốt với giới làm nghề và giới sưu tập, khi mang đến một không khí sơn mài “ít giống ai”. Năm 2012, triển lãm sơn mài “Sắc màu Tây Nguyên” tại Trung tâm Triển lãm Văn hóa nghệ thuật Việt Nam, Hà Nội cũng rất thành công. Từ năm 2016, chị đã mở xưởng vẽ riêng tại Pleiku, tập trung cho sáng tác tranh sơn mài.

Trong mắt các đồng nghiệp

Họa sĩ Lê Vấn cho biết: “Tranh của Hồ Thị Xuân Thu có sự phát triển liền mạch trong một thời gian dài, thể hiện cảm xúc của họa sĩ trước hiện thực Tây Nguyên bằng việc khai thác chất liệu sơn mài truyền thống. Bảng màu trong một số tranh mới sáng tác của Xuân Thu có xu hướng thoát khỏi hài hòa đậm thường thấy của chất liệu này như sử dụng nhiều sắc độ của vàng quỳ, xám, trắng của bạc… tạo ra hiệu quả lạ mắt, nhẹ nhàng, gây ấn tượng khác về Tây Nguyên.

“Gửi lại đôi gánh không tên/ Tôi đưa bước chân người/ Miền thênh thang rừng núi/ Say cùng nhau chút chuyện làng” – họa sĩ Hồ Thị Xuân Thu đã cảm tác những câu thơ về triển lãm “Nghe kể chuyện làng mình” như thế. Sắp tới đây, họa sĩ Hồ Thị Xuân Thu dự định sẽ mang tranh sơn mài về quê nhà ở Huế để làm một triển lãm cá nhân, trước đó sẽ là một triển lãm cá nhân tại Pleiku – quê hương thứ hai của mình.

Loạt tranh trong triển lãm “Nghe kể chuyện làng mình” cũng chuyển hóa tinh thần của tạo hình truyền thống Tây Nguyên, nhưng ít lệ thuộc vào những mẫu thức, họa tiết trang trí thường thấy; mà ở tầng sâu hơn là nhịp điệu chuyển động, không gian sống. Đây có thể là cảm thụ và thể hiện của một họa sĩ nhiều năm sống ở Tây Nguyên. Những hiệu quả thẩm mỹ này bù đắp được cho những phần có thể không phải là thế mạnh của Xuân Thu, ví dụ như nét nhấn, độ nhấn…”.

Còn theo họa sĩ Lê Hùng thì đề tài Tây Nguyên luôn có mặt trong các tác phẩm của chị Hồ Thị Xuân Thu. Tây Nguyên mãi mãi là máu thịt, là hơi thở nồng nàn từ trái tim và tâm thức của chị. Nghệ thuật tạo hình của chị là một lối tạo hình mang phong cách hiện đại. Các tác phẩm của chị luôn có những bố cục được xây dựng, sắp xếp dàn trải rất hợp lý mang tính ước lệ, trang trí. Những vũ điệu cồng chiêng, múa xoan được khắc họa chi tiết, chân thực, hòa quyện với kỹ thuật sơn mài tinh tế, thuần thục, tạo nên những mảng màu có hòa sắc lạ lẫm, gây những hiệu ứng thẩm mỹ ấn tượng.

Lý Đợi