Ôn thi tốt nghiệp môn ngữ văn: Nắm chắc kiến thức cơ bản

Trước hết, TS cần nắm chắc kiến thức cơ bản các bài trong sách giáo khoa (SGK) được quy định trong giới hạn nội dung thi. Thi tốt nghiệp giới hạn ở chương trình văn 12; thi ĐH, CĐ có cả chương trình văn 11. Không phân biệt SGK nâng cao hay chuẩn, nên tập trung vào các tác phẩm nghị luận (Tuyên ngôn độc lập); thơ (Đất nước, Tây Tiến, Đàn ghi-ta của Lor-ca, Sóng, Việt Bắc, Tiếng hát con tàu); truyện, kí, kịch (Hồn Trương Ba – Da hàng thịt, Chiếc thuyền ngoài xa, Ai đã đặt tên cho dòng sông?, Vợ chồng A Phủ, Vợ nhặt, Rừng xà nu, Những đứa con trong gia đình, Người lái đò sông Đà, Một người Hà Nội). Để bài học dễ nhớ và nhớ lâu, TS cần tóm tắt chính xác và nhanh chóng, tự mình hệ thống hóa kiến thức cốt lõi bằng cách lập bảng theo thể loại, tác phẩm, tác giả, đặc điểm nội dung, đặc điểm nghệ thuật… TS có thể tham khảo các nguồn tài liệu từ sách, internet, bài giảng giáo viên.Bước tiếp theo, TS cần nắm chắc cấu trúc đề thi của Bộ GD-ĐT, thời gian làm bài, số điểm mỗi câu (riêng câu 3 chỉ được chọn làm 1 trong 2 câu là 3a hoặc 3b) để bố trí thời lượng hợp lí cho mỗi câu. Ngoài ra, TS cần chú ý làm hoàn tất từng câu, tránh trường hợp làm nửa chừng rồi bỏ đấy. Một lơ là đáng tiếc ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả bài làm là TS ít để tâm tới bố cục đáp án, biểu điểm từng phần từ các đề thi dù đã được giáo viên căn dặn, rèn luyện kĩ năng trong quá trình hướng dẫn ôn tập. Không ít TS bỏ qua nội dung “giải thích”, “phê phán, bác bỏ”, “bài học nhận thức, hành động” trong câu 2 (nghị luận xã hội), hoặc “giới thiệu tác phẩm”, “nhận xét, đánh giá” trong câu 3 (nghị luận văn học). Tương tự, ở câu 1 (CHGK), nhiều TS viết một đoạn văn rườm rà hoặc một bài dài dòng mà bỏ qua yêu cầu “trình bày ngắn gọn” hay “nêu những nét chính”. Nếu có ý thức thực hiện đúng, đủ yêu cầu từng phần trong đáp án, điểm thi sẽ khá hơn.

Căn cứ khuynh hướng đề thi tốt nghiệp THPT những năm gần đây, TS nên chú ý một số hình thức và nội dung thường ra để ôn kiến thức, luyện kĩ năng nhằm làm bài thi tốt hơn. Cụ thể: Câu 1 (2đ): Yêu cầu tái hiện kiến thức về giai đoạn văn học, tác giả, tác phẩm văn học Việt Nam (VHVN).

Ngoài những tác phẩm đã nêu ở trên, TS nên ôn thêm các bài: Khái quát VHVN Cách Mạng Tháng Tám 1945 đến hết thế kỷ XX (những đặc điểm cơ bản; những nét chính về lịch sử, xã hội, văn hóa ảnh hưởng đến sự phát triển của VHVN giai đoạn 45-75; vài nét khái quát VHVN 75 – hết thế kỷ XX…) ; bài Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh (quan điểm sáng tác, sự nghiệp văn chương, phong cách nghệ thuật…); bài Tố Hữu (những chặng đường thơ, phong cách nghệ thuật…); bài Nguyễn Tuân (quá trình sáng tác; phong cách nghệ thuật…); bài Nam Cao, Xuân Diệu (Văn 11).

Về các tác phẩm VHVN, cần chú ý: Hoàn cảnh và mục đích sáng tác, cảm hứng sáng tác, chủ đề tư tưởng, tóm tắt cốt truyện, bố cục – đại ý, ý nghĩa nhan đề (Tây Tiến, Việt Bắc, Đàn ghi-ta của Lor-ca, Ai đã đặt tên cho dòng sông?, Vợ nhặt, Rừng xà nu, Những đứa con trong gia đình, Chiếc thuyền ngoài xa, Hồn Trương Ba – da hàng thịt, Vội vàng, Tràng giang, Hạnh phúc của một tang gia, Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài…); thông điệp tác giả muốn nói (Chiếc thuyền ngoài xa, Hồn Trương Ba – da hàng thịt…).

Về các tác phẩm VH nước ngoài (chỉ có chương trình ôn thi tốt nghiệp), cần chú ý: Những nét chính về cuộc đời, sự nghiệp tác giả và tóm tắt cốt truyện, tư tưởng chủ đề tác phẩm (đoạn trích Ông già và biển cả – E. Hê-minh-uê; Thuốc – Lỗ Tấn ; đoạn trích Số phận con người – M. Sô-lô-khốp).

Đặc biệt, trong những năm gần đây, câu 1 thường hỏi “nội dung chi tiết và ý nghĩa của nó” trong tác phẩm truyện, kí, kịch. Vậy nên, TS cần đọc kĩ và nắm chắc cốt truyện, lưu ý một số chi tiết nổi bật, hình ảnh mang tính biểu tượng (ví dụ: Hình ảnh Xô-cô-lốp và Va-ni-a như hai hạt cát, hai con người côi cút – ý nghĩa?; ý nghĩa biểu tượng của không gian, thời gian nghệ thuật ở đầu, cuối tác phẩm và vòng hoa trên mộ Hạ Du trong truyện ngắn Thuốc của Lỗ Tấn?; ý nghĩa “phần chìm” trong lời thoại cuả ông lão Xan-ti-a-gô: “Tao chưa bao giờ thấy bất kì ai hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng hơn mày, người anh em ạ”?; hình ảnh hiện ra mỗi khi Phùng nhìn lại tấm hình làm lịch – ý nghĩa?; hình ảnh 10 đầu ngón tay Tnú bị đốt cháy – ý nghĩa; âm thanh tiếng sáo đêm xuân tác động đến Mị – ý nghĩa?; sự việc, chi tiết được nói đến ở phần cuối đoạn trích Những đứa con trong gia đình – ý nghĩa?…).

Đối với “câu hỏi giáo khoa”, cách thức trình bày nên: Ngắn gọn, chính xác, đầy đủ, rõ ràng, trong khoảng tối đa gần một trang giấy thi có chừa phách. Cần nêu lại câu hỏi theo kiểu câu đáp. Sau đó, lần lượt trả lời từng yêu cầu, có thể dùng các kí hiệu văn bản để phân biệt ý chính ý phụ như cách làm dàn bài chi tiết. Cuối cùng, cần có câu kết nêu nhận định chung. Trong thực tế chấm thi, giám khảo thường “đếm ý tính điểm” và cũng hay “xét nét” ở câu này. Vì vậy, cách thức trình bày dài dòng, rườm rà, rối rắm, chỉ làm tốn nhiều thời gian, công sức TS mà số điểm đạt được lại thấp.

Ngọc Anh (ghi)