Phẩm chất và năng lực người thầy

5 yếu tố căn bản trong cấu trúc đạo đức Hồ Chí Minh mà mọi cấp mọi ngành đang hướng tới, gồm: Lòng nhân ái; đoàn kết; khoan dung độ lượng đối với mọi người; trung với nước hiếu với dân; có trách nhiệm, năng động sáng tạo đối với công việc. Bên cạnh đạo đức chung làm nền tảng vững chắc, người thầy phải có đạo đức riêng, đó chính là đạo đức người thầy.

Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh bàn về phẩm chất đạo đức người thầy bao gồm những điểm chính sau: Có thể coi những người thầy tốt là những anh hùng vô danh dù không được thưởng huân chương nhưng được học trò và phụ huynh yêu thương. Thầy cô giáo phải thương yêu học sinh, coi học sinh như con em của mình. Học trò tốt hay xấu là do thầy cô giáo tốt hay xấu (giáo bất nghiêm sư chi đọa – dạy không nghiêm túc, không đến nơi đến chốn là do thầy).

Trong nhà trường cần có dân chủ, nhưng trò phải kính thầy và thầy phải quý trò. Người thầy không nên bằng lòng với kiến thức mình đã có, mà phải học thêm để tiến bộ mãi. Trong khi đó, người thầy có chuyên môn mà không có chính trị giỏi thì dạy thế nào trẻ cũng hỏng. Bởi vì chính trị là linh hồn, còn chuyên môn là cái xác. Do đó, người thầy có chuyên môn mà không có chính trị thì chỉ như cái xác không hồn. Ngoài ra, người thầy phải có chí khí cao thượng (tiền ưu hậu lạc), khó khăn thì chịu trước nhưng niềm vui thì hưởng sau.

Người thầy cần được bồi dưỡng về năng lực vì nếu người thầy có đạo đức tốt mà không có năng lực cũng không thể hoàn thành tốt nhiệm vụ. Đó là khả năng giải quyết vấn đề của con người đứng trước một nhiệm vụ nào đó. Đó còn là sự kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức giữa kiến thức, kỹ năng, thái độ, động cơ nhằm hoạt động có hiệu quả trong những điều kiện nhất định. Do đó, theo tôi, cần bồi dưỡng cho người thầy hai loại năng lực căn bản: Năng lực chung và năng lực riêng. Năng lực chung là loại năng lực mà bất kỳ ai và làm việc gì cũng phải có mới đạt kết quả tốt đẹp như năng lực sáng tạo, năng lực tự học, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác… Ngoài năng lực chung, người thầy cần bồi dưỡng năng lực dạy học là năng lực riêng của nghề. Năng lực riêng bao gồm: Năng lực tìm hiểu học sinh và môi trường giáo dục, năng lực giáo dục nhân cách, năng lực đánh giá kết quả giáo dục, năng lực phát triển nghề nghiệp, năng lực kết hợp giáo dục gia đình, nhà trường và xã hội.

Kỹ năng dạy học là một khái niệm rất thiết thực đối với người thầy và nó có tác dụng trực tiếp đến chất lượng dạy học. Vì vậy, công tác bồi dưỡng giáo viên hiện nay là bồi dưỡng kỹ năng. Về cấu trúc, kỹ năng dạy học bao gồm những yếu tố sau: Kỹ năng chẩn đoán về khả năng và tinh thần thái độ của học sinh, kỹ năng thiết kế kế hoạch dạy học, kỹ năng soạn giáo án chuẩn bị lên lớp. Về kỹ năng giảng dạy trên lớp phải chú ý kỹ năng kiểm tra đánh giá, kỹ năng tổ chức tự học cho học sinh. Trong số các kỹ năng này, quan trọng nhất là kỹ năng dạy học trên lớp và soạn giáo án. Cụ thể là: Kỹ năng tạo tình huống có vấn đề, kỹ năng thuyết trình khúc chiết – mạch lạc hấp dẫn lý thú, kỹ năng đặt câu hỏi ra bài tập đúng lúc đúng chỗ – đúng trọng tâm – đúng bản chất sáng tạo và thiết thực, kỹ năng trình bày bảng logic trực quan, kỹ năng sử dụng thiết bị dạy học, kỹ năng tiếp xúc cha mẹ học sinh. Nếu những kỹ năng trên được bồi dưỡng tốt chắc chắn chất lượng dạy học sẽ được nâng lên.

GS.TSKH Thái Duy Tuyên (Viện Khoa học Giáo dục)