Phương pháp dạy học hợp tác: “Đông tay thì vỗ nên kêu”

Theo nguyên lý giáo dục, đây là phương pháp đặt người học vào môi trường nghiên cứu, thảo luận theo từng nhóm, từng tổ. Trong giảng dạy, nhiều giáo viên đã chọn phương pháp này với mục đích khuyến khích các em học sinh biết làm việc, trao đổi với những người khác. Với cách làm việc như thế nên phương pháp này còn được gọi là phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm hay là thảo luận nhóm.

Tại Trường THCS Bình Lợi Trung (Q.Bình Thạnh), trong tiết học Gương cầu lõm (chương trình vật lý lớp 7), cô Nguyễn Thị Ngọc Linh đã hướng dẫn các em học sinh cách làm việc theo nhóm trước khi thảo luận. Có thể đây là bước đầu tiên của phương pháp dạy học này. Cũng tại khâu làm việc chung cho cả lớp, giáo viên cần đưa ra vấn đề cụ thể và xác định nhiệm vụ nhận thức cho học sinh. Nhờ có “chiếc la bàn” cụ thể này mà các em có thể thực hiện sang bước thứ hai một cách dễ dàng hơn. Khi làm việc theo nhóm, các thành viên trong tổ – nhóm phải biết phát huy hết mọi năng lực của mình để trao đổi, thảo luận vấn đề được sôi nổi hơn. “Đông tay thì vỗ nên kêu”, nhiều ý kiến đưa ra dù sai, dù đúng thì đó cũng chính là tinh hoa của cả một tập thể, là sự hội tụ trí tuệ của số đông. Điều này cũng được thể hiện rất rõ trong một tiết dạy sinh học tại Trường THCS Gò Vấp (Q.Gò Vấp). Để có được nhiều ý kiến xác đáng, cô Nguyễn Tưởng Nga đã cho các nhóm phân công cụ thể từng thành viên trả lời độc lập rồi sau đó thống nhất ý kiến toàn nhóm. Nguyên tắc của bước này là phải tôn trọng ý kiến từng cá nhân nhưng trong đó vai trò quyết định ở người nhóm trưởng. Người được cử làm đại diện trình bày ý kiến của nhóm phải do trưởng nhóm quyết định và trao gửi toàn bộ niềm tin vào đó. Chính lúc này chân lý: “Một cây làm chẳng nên non/ Ba cây chụm lại nên hòn núi cao” mới được khẳng định và kiểm nghiệm qua thực tiễn.

Trong thực tế có rất nhiều cách để học sinh báo cáo kết quả của nhóm mình nhưng tựu trung lại thường có ba cách phổ biến. Trước hết là phương pháp thị trường. Ở phương pháp này các nhóm trình bày trên giấy khổ rộng và trưng bày trong phòng học. Lúc này phòng học giống như một thị trường thông tin để cho các “khách hàng” tự chọn lựa ý kiến và trao đổi bàn thảo với nhau. Trong khi đó, ở phương pháp thứ hai là hội chợ lại không đặt nặng yêu cầu trình bày mà chỉ chú trọng cách trưng bày tại một vị trí đã lựa chọn. Cuối cùng là phương pháp triển lãm. Các nhóm vẫn lần lượt trình bày kết quả nhưng sau đó các em có thể đi lại tự do để quan sát, nhìn ngắm và trao đổi thảo luận giống như du khách tham quan trong phòng triển lãm. 

Các nhóm lần lượt báo cáo kết quả thảo luận chính là hoạt động đầu tiên của bước thứ 3 (thảo luận tổng kết trước lớp). Có thể đây là giờ phút sôi nổi và hào hứng nhất của các nhóm khi được lắng nghe ý kiến của nhóm mình và các nhóm bạn. Trong thực tế có những lúc các ý kiến đó giống như những tư tưởng lớn gặp nhau: Hòa hợp, giao thoa, đồng điệu nhưng cũng có khi hoàn toàn trái ngược ở hai thái cực. Tuy kết quả bài học “có vấn đề” nhưng chính như vậy mới nảy sinh ra những giả thiết ngoài dự án để các em có tầm nhìn mở rộng hơn, không chỉ thấy được mặt phải mà còn thấy cả mặt trái của chân lý. Chính lúc này giáo viên xuất hiện để giải đáp thỏa mãn nhất những thắc mắc từ nhiều phía học sinh. Giáo viên sẽ cho các em thấy được kết quả sau cùng để hướng tới sự thống nhất của bài học.

Phan Ngọc Quang