Trong thời đại số hóa, kỹ năng viết không chỉ là công cụ học tập mà còn là chìa khóa để giao tiếp hiệu quả. Đối với học sinh, việc rèn luyện viết ngắn gọn, súc tích các văn bản đặc biệt quan trọng. Thay vì dài dòng, lê thê, “dây cà ra dây muống”, viết ngắn gọn giúp truyền tải ý tưởng rõ ràng, tiết kiệm thời gian và dễ gây ấn tượng.
Theo các nhà giáo dục, học sinh thường mắc lỗi viết dài dòng do thói quen kể lể, dẫn đến văn bản thiếu sức thuyết phục. Viết ngắn gọn, súc tích nghĩa là sử dụng ít từ nhất để diễn đạt đầy đủ ý, tránh lặp từ, thừa thãi. Trong tiếng Việt, ngôn ngữ giàu hình ảnh và từ láy, việc viết ngắn không làm mất đi sức sống mà còn tăng tính mạch lạc. Lợi ích rõ rệt: Văn bản ngắn dễ đọc, phù hợp với môi trường học đường như bài luận, báo cáo nhóm hay thi trắc nghiệm. Ví dụ, một bài văn nghị luận dài 800 từ có thể rút gọn còn 500 từ mà vẫn giữ lập luận chặt chẽ, giúp giáo viên dễ đánh giá. Hơn nữa, kỹ năng này hỗ trợ học sinh trong giao tiếp hiện đại như viết email, tin nhắn hay bài đăng mạng xã hội, nơi sự ngắn gọn quyết định sự chú ý.
Trong chương trình giáo dục phổ thông, kỹ năng viết là một trong những năng lực cốt lõi của môn Tiếng Việt và Ngữ văn. Đặc biệt, việc rèn luyện viết ngắn gọn, súc tích giúp học sinh không chỉ diễn đạt ý tưởng rõ ràng mà còn tiết kiệm thời gian, tăng hiệu quả giao tiếp. Viết súc tích nghĩa là sử dụng từ ngữ chính xác, loại bỏ từ thừa, giữ nguyên ý nghĩa cốt lõi, như chuyển mệnh đề dài thành cụm từ ngắn, chia đoạn dài thành các đoạn ngắn… Đối với học sinh tiểu học và THCS, kỹ năng này cần được rèn từ sớm để tránh văn bản dài dòng, lủng củng. Theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018, học sinh lớp 1-3 tập trung viết câu, đoạn ngắn đúng chính tả; lớp 4-5 viết bài văn ngắn gọn; học sinh THCS mở rộng sang đoạn văn nghị luận, miêu tả súc tích…
Lợi ích của việc rèn luyện này rất rõ nét. Đầu tiên, viết ngắn gọn giúp học sinh tập trung ý tưởng, tránh lan man, từ đó nâng cao khả năng tư duy logic và phân tích. Ví dụ, thay vì viết: “Khi mặt trời mọc lên vào buổi sáng sớm thì ánh nắng chiếu sáng lung linh khắp mọi nơi và làm cho cây cỏ trở nên tươi đẹp hơn”, học sinh có thể rút gọn thành “Mặt trời mọc, ánh nắng làm cây cỏ tươi đẹp hơn”. Hay thay vì viết: “Em rất thích chơi đá bóng cùng với các bạn của em ở trên sân trường vào mỗi buổi chiều sau khi tan học”, thì có thể viết: “Em thích đá bóng với bạn trên sân trường mỗi chiều tan học”… Điều này rèn khả năng chuyển mệnh đề thành từ, giữ ý nghĩa mà giảm từ thừa. Bên cạnh đó, trong thời đại số, văn bản ngắn gọn phù hợp với email, tin nhắn, báo cáo – giúp học sinh giao tiếp hiệu quả hơn. Chính điều đó tạo sự tự tin, khuyến khích sáng tạo, vì học sinh học cách dùng từ hay, biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa mà không lê thê. Nghiên cứu cho thấy, học sinh rèn viết súc tích thường đạt điểm cao hơn trong bài kiểm tra, vì bài văn của các em mạch lạc, thuyết phục.
Để rèn luyện, học sinh cần bắt đầu từ việc đọc. Đọc các văn bản ngắn gọn trên báo, truyện ngắn của Nguyễn Nhật Ánh hay tản văn của Nguyễn Ngọc Tư. Những tác phẩm này dạy cách dùng từ chính xác, câu văn ngắn để tạo nhịp điệu. Học sinh nên ghi chép các cụm từ hay, như “mưa rơi lộp độp” thay vì “mưa rơi từng giọt một cách lộp độp”… Sau đó, thực hành viết tóm tắt: đọc một bài 500 từ, rồi viết lại chỉ trong 100 từ; thực hành thường xuyên để trở thành một nếp nghĩ tích cực, rằng: trường hợp nào cũng có thể làm gọn hơn. Phương pháp này rèn khả năng chọn lọc ý chính, loại bỏ chi tiết thừa.
Một kỹ thuật hiệu quả là “viết rồi cắt”. Học sinh viết tự do một đoạn văn về chủ đề không giới hạn từ ngữ. Sau đó, đọc lại và xóa những phần lặp ý hoặc những ý không có giá trị thông tin, không đắt giá. Ví dụ, câu dài: “Trong xã hội hiện đại ngày nay, con người chúng ta đang phải đối mặt với rất nhiều vấn đề về môi trường sống xung quanh”. Rút gọn: “Xã hội hiện đại đối mặt nhiều vấn đề môi trường”. Sự khác biệt rõ: câu ngắn, dễ nhớ và thuyết phục hơn.
Đương nhiên, thực hành hằng ngày là chìa khóa. Học sinh có thể viết nhật ký ngắn 100 từ mỗi tối, tập trung một sự kiện trong ngày. Hoặc thử viết tweet (trong phạm vi 280 ký tự) về bài học hôm nay, buộc phải súc tích; đồng thời có thể tự đặt mục tiêu viết một status về giáo dục không quá 100 chữ, để buộc các em phải chọn lựa từ ngữ thật sắc. Trong giờ học tiếng Việt, giáo viên có thể giao bài tập “viết lại đoạn văn cổ điển ngắn gọn”, như rút gọn “Truyện Kiều” một khổ thơ thành đoạn văn hiện đại… Đối với học sinh THCS và THPT, áp dụng vào bài thi như phần nghị luận xã hội thường yêu cầu ngắn gọn, tránh lạc đề, từ đó giúp tăng điểm số đáng kể. Chẳng hạn, với lớp 1-2, viết câu tả cảnh sau mưa (5-7 từ/câu), ví dụ: “Mưa tạnh. Cầu vồng hiện. Trẻ reo vui”. Lớp 3-4: Rút gọn đoạn văn dài thành ngắn, như biến “Em đi học bằng xe đạp vì nhà em ở gần trường và em thích đạp xe để hít thở không khí trong lành mỗi buổi sáng” thành “Em thích đi học bằng xe đạp để hít không khí trong lành”. Lớp 5 và THCS: Viết thư ngắn cho bạn (200 chữ), tập trung ý chính: hỏi thăm, kể chuyện, chúc sức khỏe. Khuyến khích tự sửa và giúp trở thành một thói quen: Đếm từ, loại bỏ lặp ý, dùng từ đồng nghĩa. Giáo viên khi chấm bài nên khen ngợi phần súc tích để động viên, đồng thời góp ý với những trường hợp diễn đạt rườm rà.
Để rèn luyện, giáo viên cần áp dụng phương pháp tiến trình: chuẩn bị, viết nháp, chỉnh sửa. Bước đầu, hướng dẫn học sinh đọc sách ngắn gọn như truyện dân gian, báo thiếu nhi… để học cách dùng từ tiết kiệm. Ví dụ, đọc một bài văn 30 câu rồi yêu cầu tóm tắt trong 5 câu. Tiếp theo, phân tích đề bài: xác định chủ đề, loại bỏ chi tiết thừa. Với học sinh tiểu học, dùng sơ đồ tư duy để lập dàn ý ngắn: mở bài (1-2 câu giới thiệu), thân bài (mô tả chính), kết bài (cảm xúc). Học sinh THCS có thể luyện viết đoạn văn 100-150 từ về chủ đề xã hội. Học sinh THPT vừa rèn luyện viết câu ngắn vừa thực hành viết đoạn ngắn.
Phụ huynh có thể hỗ trợ bằng cách khuyến khích viết nhật ký ngắn hằng ngày, đọc sách cùng con và thảo luận cách rút gọn câu chuyện. Trường học tổ chức cuộc thi sáng tác văn học, làm báo tường hay các cuộc thi liên quan đến mạng xã hội… Cha mẹ, thầy cô nên quan tâm theo dõi tiến bộ qua sổ tay viết, giúp học sinh thấy sự cải thiện.
Tuy nhiên, ngắn gọn không đồng nghĩa với cẩu thả. Văn bản phải giữ tính logic: mở bài nêu vấn đề, thân bài lập luận, kết bài khẳng định. Sử dụng dấu câu đúng để tạo nhịp: câu ngắn cho nhấn mạnh, câu dài cho giải thích. Học sinh yếu có thể tham gia nhóm, trao đổi sửa chữa lẫn nhau. Đương nhiên, học sinh từ THCS trở lên có thể sử dụng AI và một số ứng dụng để hỗ trợ nhưng không được lạm dụng. Qua thời gian, kỹ năng này không chỉ cải thiện điểm số mà còn xây dựng tư duy logic, hữu ích cho tương lai nghề nghiệp như báo chí, marketing. Có thể nói, rèn luyện viết ngắn là hành trình thú vị, đòi hỏi kiên trì. Học sinh hãy bắt đầu từ hôm nay: đọc nhiều, viết ít nhưng chất lượng. Kết quả sẽ là những văn bản sắc bén, chinh phục người đọc. Với kỹ năng này, các em không chỉ giỏi tiếng Việt mà còn tự tin trong thế giới rộng lớn.
Tóm lại, rèn viết ngắn gọn không chỉ là kỹ năng mà còn là nghệ thuật diễn đạt. Với sự kiên trì, học sinh sẽ viết hay, tự tin hơn. Hãy nhớ: Ít lời mà hay, dài dòng dễ nhàm!
Trúc Giang
Bình luận (0)